مقدمه ای بر بورس کالا و فرابورس

به عبارت دیگر مقام ناظر بازار اوراق بهادار ایران به دو نهاد شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار تقسيم میگردد.

مقدمه ای بر بورس کالا و فرابورس

بازار آتی چیست ؟

از مواردی که ذهن بسیاری از سرمایه گذاران و تازه واردان به بازار بورس را به خود مشغول می کند، بازار آتی است. سرمایه گذاران معمولا با نکات و قوانین بازار آتی آشنا نیستند. لذا می بایست تمامی این نکات را بیاموزند تا در بازار آتی ضرر نکنند و بتواند با رعایت قوانین این بازار کسب سود کنند. سررسید قرارداد، اندازه قرارداد، کالای مورد معامله، جریمه عدم ایفای تعهدات یکی از طرفین، ریسک ها و فرصت ها از جمله این مشخصه ها محسوب می شوند .

مقدمه ای در خصوص بازار آتی

بورس به دو نوع اوراق بهادار و بورس کالا تقسیم بندی می گردد. در ادامه می خواهیم به این سوال پاسخ دهیم که بازار آتی چیست؟

جالب است که بدانید، واژه «آتی» به معنای آینده است. بنابراین شما باید قیمت کالا را در آینده پیش بینی و بر اساس آن در زمان حال معامله کنید. اما چگونه؟ با ما همراه باشید تا به تمامی ابهامات و سوالات پاسخ دهیم .

قرارداد آتی چیست؟

برای آنکه بتوان به طور شفاف تری بازار آتی را برای علاقه مندان و سهامداران بازار بورس و سرمایه توضیح دهیم؛ می توان این گونه گفت که بازار آتی یکی از زیر مجموعه های بورس کالا به حساب می آید که معمولا کالاهایی مثل سکه، طلا، زعفران و زیره در آن معامله می شود. قرارداد آتی قراردادی است که طرفین ، کالای مشخصی را برای زمانی مشخص در آینده، با قیمتی مشخص معامله می‏کنند. در این قراردادها خریدار متعهد به دریافت کالا و فروشنده متعهد به تحویل کالا در زمان سررسید می شود .

زمان تحویل، اندازه و میزان کالا، کیفیت کالا و تمام جزییات توسط بورس کالا از پیش برای خریداران و فروشندگان مشخص می شود. خریداران و فروشندگان قراردادهای آتی می توانند با پرداخت مبلغ کمی از ارزش معامله نسبت به خرید یا فروش قطعی آن کالا در آینده اقدام کنند و همین امر ابزاری برای کاهش ریسک به حساب می آید .

با رسیدن زمان تحویل، خریدار کالا را از فروشنده تحویل می گیرد و باقیمانده وجه از حساب خریدار به حساب فروشنده منتقل می شود. اما حتما از خود سوال خواهید کرد که چنین قراردادهایی چه منفعتی دارد و اصولا چرا کالایی را که قصد خرید آن را داریم، باید در یک زمان دیگری خریداری نماییم؟ سوالات متعددی در این زمینه است. ضمن اینکه این نوع از قرارداد ویژگی ها و قوانین خاص خودش را دارد که یک سرمایه گذار حتما می بایست تمامی قوانین رایج در بازار آتی را بداند و سپس وارد چنین معامله ای گردد تا در این بازار پرمنفعت با عدم شناخت کافی متضرر نشود .

این نوع معامله برای افرادی مثل کشاورزان و تولیدکنندگانی که قصد دارند ریسک خود را کم کنند بسیار مفید است. کشاورزی که می خواهد مطمئن شود در فصل برداشت محصول از نوسان قیمت در امان است و کارخانه ای که می خواهد برای برنامه ریزی و بودجه بندی، مقدار و قیمت خریدهای آینده خود را مشخص کند، می توانند از قرارداد آتی آن کالا برای رسیدن به اهداف خود استفاده کنند .

نکات و قوانین رایج در بورس آتی

برای انجام دادن هر معامله ای در بازار آتی قبل از هر چیز می بایست نکات و قوانین رایج در آن را به صورت کامل آموخت تا با بهره مندی از این نکات و قوانین راه خود را در بازار بورس و سرمایه هموار ساخت. تا قبل از این فهمیدیم که قراردادی را قرارداد آتی می گویند که در طی آن فروشنده متعهد و ملتزم می گردد که در سررسیدی معین، مقداری معین از کالای مشخص را به قیمتی مشخص شده به فروش رساند و در مقابل آن خریدار نیز متعهد می گردد که همان کالای مذکور را با همان مشخصات توافق شده در سررسید معین خریداری نماید . بنابراین هر دو طرف قرارداد می بایست به تعهدات خویش متعهد باشند و مبلغی را به عنوان وجه تضمین اولیه نزد اتاق پایاپای بگذارند. البته این مبلغ طبق تغییرات قیمت ممکن است تغییراتی را در خود ببیند ولی آنچه مهم است این مسئله است که دو طرف قرارداد بایستی هر یک مبلغی مشخص را در این اتاق بگذارند تا هر دو خیالشان در انجام معامله راحت و آسوده گردد .

طبق این تعریف چند نکته را در مورد بازار آتی آموختیم. در ادامه توضیحات اجمالی دیگری در خصوص کالای مورد معامله در بازار آتی خواهیم داد. این نکته نیز در بازار آتی بسیار حائز اهمیت است که می بایست در زمان سررسید قرارداد هر دو طرف نسبت به تعهدات خود مقید باشند. حال این سوال پیش می آید اگر یکی از طرفین نسبت به تعهدات خویش وفادار نباشد چه اتفاقی خواهد افتاد؟ این سوال نیز بایستی به صورت شفاف توضیح داده شود تا در بازار آتی تقریبا به تمامی سوالات و ابهامات پاسخ داده شود و ذهن سرمایه داران در این باب کاملا باز گردد و با دیدی باز وارد معامله گردند. نکته مهمی که هست، بازار آتی برای افراد کم ریست زیاد مناسب نمی باشد .

نماد معاملاتی در بازار آتی به چه صورت است؟

تاریخ سررسید قراردادهای آتی بر روی یک کالا به صورت استاندارد و مشخص توسط بورس تعیین می‌شود و فقط برای سررسیدهای معینی که تعیین شده، امکان انجام معاملات آتی وجود دارد. هر سررسید با یک نماد مشخص در تابلو معاملات نمایش داده می شود. هر نماد معاملاتی متشکل از نام کالا، ماه و سال قرارداد است و تمامی نمادهای معاملاتی بایستی به تصویب هیئت پذیرش رسیده باشند . به عنوان مثال نماد معاملاتی SAFME98 نشان دهنده قرارداد آتی زعفران نگین تحویل مهر 98 است .

چه کالا هایی در بازار آتی معامله می شود؟

در حال حاضر در بورس کالای ایران محصولات کشاورزی زعفران و زیره به صورت قراردادهای آتی مورد معامله قرار می گیرند. اندازه هر قرارداد آتی زعفران 100 گرم و زیره 100 کیلوگرم است.به عبارتی با اخذ یک موقعیت در زعفران ، 100 گرم و در زیره 100 کیلوگرم معامله کرد. بازه قیمتی معاملات روزانه در قراردادهای آتی محدود به (۵%±) قیمت تسویه روز معاملاتی قبل است و امکان ثبت سفارش با قیمتی بالاتر و پایین تر از این بازه وجود ندارد

شاخص های بازار آتی

ویژگی های کلی قرارداد آتی به این قرار است :

1. سررسید قرارداد

تاریخ سررسید قرارداد در بازار آتی به صورت استاندارد و توسط بورس کالا تعیین می گردد .

2. اندازه قرارداد

میزان حداقل خرید و فروش است که توسط بورس کالا قبل از بازگشایی سررسید معاملاتی اطلاع رسانی می شود. میزان خرید و فروش می بایست ضرایبی صحیح از اندازه قرارداد باشد .

3. کالای مورد معامله

از ابتدای معاملات آتی تا سال 1397 عمده معاملات بازار آتی مختص سکه بود ولی پس از تعلیق معاملات آتی سکه در سال 97،در حال حاضر معاملات زعفران و زیره سبز در حال انجام است .

اگر یکی از دو طرف قرارداد به تعهدات خویش وفادار نباشد، ملزم به پرداخت جریمه خواهد شد. این جریمه معمولا معادل یک درصد ارزش کل قرارداد طبق قیمت تسویه همان روز معامله در قرارداد آتی است .

بازار بورس و فرابورس

این ها سوالاتی است که که در این مقاله در تلاش هستیم به شرح و توضیح آن ها بپردازیم؟ به طور کلی بازار سرمایه ایران از دو قسمت کلی بازار بورس و بازار فرابورس تشکیل شده است.

بازار بورس و فرابورس بازار های محلی هستند که اشخاص می توانند از طریق آنها در شرکت های مختلف بر پایه نوع تجارت و کالا هایشان سرمایه گذاری کنند. این بازار ها در واقع از نظر اقتصاد کلان نیز بسیار پر اهمیت هستند زیرا که موجب شفافیت های مالی در اقتصاد می شوند.

بورس چیست؟

بورس بازار معاملاتی است که در آن دارایی ها معامله می شوند. این بازار به سه بخش؛ بورس کالا، ارز و اوراق بهادار تقسیم شده است. در بورس کالا، همان‌ طور که از نامش می توان حدس زد کالا های معینی به خرید و فروش می رسانند.

در این بازار به طور معمول مواد اولیه ای معامله می شود و هر کالایی بورس خودش را دارد؛ به عنوان نمونه بازار بورس ارز، که در این بازار پول های خارجی (ارز) معامله می شود؛ البته این بازار بورس در ایران فعال نیست.

در بورس اوراق بهادار چه معاملاتی انجام می شود؟

در بورس اوراق بهادار، دارایی های مالی همچون سهام شرکت ها، اوراق مشارکت خرید و فروش می شوند. در بورس اوراق بستری ایجاد شده تا معامله گران بتوانند خرید و فروش خود را به انجام برسانند. در این بازار قوانین و قواعدی حاکم است که از آن طریق منافع سرمایه گذاران و سرمایه پذیران را تامین کنند، به شکلی که در بورس سرمایه گذاران و سرمایه‌ پذیران با امنیت کنار هم قرار گیرند و با توانایی ها و دارایی هایی خود بستری برای منفعت دو طرف فراهم شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد اوراق بهادار پیشنهاد می کنم مقاله اوراق بهادار و انواع آن مراجعه کنید.

از مزایای مهم بورس اوراق بهادار شفافیت قیمت ها و کاهش ریسک را می توان نام برد.

فرابورس چیست؟

یکی دیگر از بازار های سرمایه فعال در ایران که در سال ۱۳۸۷، فعالیت خود را آغاز کرده است، بازار فرابورس می باشد. فرابورس دارای پنج بازار می باشد که با نام های بازار اول، بازار دوم، بازار سوم، بازار ابزار های نوین مالی و بازار پایه می شود از آنها نام برد.

که البته بــازار سهام فرابورس در ایران تنها شامل بازار های اول، دوم و پایه می باشد. سهام شرکت هایی که از شرایط لازم برخوردار باشند در بازار اول و دوم قابل مبادله خواهند بود و شرکت هایی که شرایط کافی را دارا نباشند در بازار پایه می توانند معامله کنند.

پیشگامان بی نهایت مطالعه مقاله مدیریت ریسک را به شما عزیزان پیشنهاد می کند.

فرابورس چیست

بازار های اول، دوم و پایه به چه صورت عمل می کنند؟

بازار اول، شرکت های سهامی عام که بر اساس دستور العمل پذیرش موفق بــه احراز شرایط لازم شدند، مجاز بــه انجام معاملات سهام خود خواهند شد. بازار دوم، همچون بازار اول معاملات سهام شرکت های سهامی عام انجام می شوند؛ اما با این تفاوت که شرایط پذیرش در این نوع بازار، نسبت به بازار اول از انعطاف بیشتری برخوردار می باشد.

بازار پایه فرابورس نیز همچنین، به منظور ایجاد کردن قابلیت نقل و انتقال سهام شرکت های سهامی عام که در بورس یا سایر بازار های فرابورس مورد قبول و پذیرش قرار نگرفته اند، ایجاد شده است. در این نوع بازار اکثریت شرکت های سهامی می توانند حضور به عمل برسانند.

نکته قابل تذکر:

در هر دو مدل از جمله بازار بورس و فرابورس، انجام معامله از طریق کارگزاری هایی صورت می گیرد که دارای مجوز قانونی از سازمان بورس اوراق بهادار می باشند. این کارگزار ها در واقع واسط میان معاملات (خریدار و فروشنده) صورت گرفته هستند.

سرمایه گذاری چیست؟

سرمایه گذاری در واقع یک رابطه دو جانبه بین شرکت سرمایه پذیر و اشخاص سرمایه گذار می باشد. به این شکل شرکت ها برای افزایش درآمد های خود و به دست آوردن توان بیشتر در فروش نیازمند به جذب کردن سرمایه بیشتر می باشند.

در این صورت است که با جذب سرمایه های خرد بیشتر می توانند سرمایه مد نظر خود را به دست آوردند و در مقابل آن متعهد شوند که سهامداران خود را در سود شرکت شریک سازند. از این حالت می توانیم با عنوان بازی دو سر سود نام ببریم.

تفاوت های بازار بورس و بازار فرا بورس:

اولین تفاوت بازار بورس و بازار فرابورس در نوع تقسیم بندی و تعداد این دو بازار هر کدام می باشد.

شفافیت مالی و قیمت ها در بورس اوراق بهادار:

در بازار بورس اوراق بهادار شفافیت قیمت ها و کاهش ریسک را می توان دید، اما در بازار فرابورس به علت اینکه شرایط معاملات (خرید و فروش) با نظر طرفین معامله قرارداد مشخص و تعیین می شود، این مزایا (شفافیت مالی و قیمت ها) صورت نمی گیرد و یا اگر انجام شود به صورت کامل صورت نمی گیرد.

تفاوت در فرآیند پذیرش در بازار بورس و بازار فرابورس

مزایای بازار بورس چیست؟

یکی از اولین اقداماتی که هنگام سرمایه گذاری ضروری است و باید انجام داد ابتدا انتخاب بازار مناسب برای سرمایه گذاری می باشد. در این راه نیاز است مقدمه ای بر بورس کالا و فرابورس میزان ریسک پذیری شخص (می توانید برای اطلاعات بیشتر در مورد ریسک به مقاله ریسک و انواع آن مراجعه کنید) میزان مهارت و توان علمی و دانش در زمینه مدنظر را مورد توجه داشته باشید. با این حال سرمایه گذاری در بورس صرفا با اهدافی انجام می شود که عناوینی از اهداف و مزایای بورس را بیان می کنیم؛

کسب سود
حمایت و شفافیت قانونی
حفظ سرمایه در مقابل تورم
سهولت در نقد شوندگی
نبود محدودیت برای میزان سرمایه گذاری
مشارکت در اداره شرکت
بهره مند شدن از معافیت مالیاتی
تنوع بازه زمانی سرمایه گذاری
آسانی و راحتی در روند سرمایه گذاری
جذب سرمایه ها در صنایع کارآمد
کشف صحیح قیمت

مزایای سرمایه گذاری در بورس از دید کلان:

تاثیر فراوان در رشد و توسعه اقتصادی
توانمندی در کنترل تورم با نشر اوراق مشارکت از طریق دولت
معامله سهام شرکت ها در روند نقدشوندگی درسطح جامعه تاثیر بسزایی دارد.
رقابت کامل
ایجاد تعادل در اقتصاد

پیشگامان بی نهایت مطالعه مقاله رابطه حجم معامله با قیمت سهام را به شما عزیزان پیشنهاد می کند.

تفاوت های بازار بورس و بازار فرا بورس

مزایای بازار فرابورس چیست؟

بازار فرابورس بازاری انعطاف پذیر است که در عین حال تحت نظارت و بررسی دقیق سازمان بورس و اوراق بهادار می باشد. حضور در این بازار ها به معنای معرفی شدن و شناخت شرکت ها در سطح ملی است و مزایای متعددی برای شرکت و سهامداران خود متصور شده است؛ از جمله مزایای فرابورس را می شود این گونه نام برد:

تامین مالی آسان و ارزان شرکت ها در راستای توسعه فعالیت
بهره مند شدن از معافیت مالیاتی شرکت های پذیرفته شده در فرابورس.
پایین آمدن نرخ مالیات نقل و انتقالات
نقل و انتقالات سهام به صورت آسان، سریع و با هزینه خیلی کم
اطلاع رسانی هماهنگ و عادلانه به سرمایه گذاران بالفعل و بالقوه.

چرا شرکت ها تمایل به فعالیت در بازار سرمایه دارند؟

به طور کلی یکی از دلایل مهم شرکت ها برا شرکت و فعالیت در بازار های سرمایه (بازار بورس و بازار فرابورس) نشان دادن رشد شرکت و معرفی شرکت خود و همچنین شناخت دیگر شرکت ها در سطح کشور می باشد.

شرکت هایی که سهامشان در بازار ‌های مالی مورد داد و ستد و معامله قرار می گیرد از درجه اعتبار بالا تری برخوردار هستند. بنابراین ورود به بازار اوراق بهادار از برنامه شرکت ها محسوب می شود.

سخن آخر آن که بازار فرابورس به نوعی برابر با بازار بورس می باشد، که در این بازار شرکت های کوچک تر در بازار بورس حضور دارند و شرایط حضور این شرکت مقدمه ای بر بورس کالا و فرابورس ها در بازار بورس راحت تر است. همین امر موجب شده است که سرمایه گذاری در بازار فرابورس با کمی ریسک بالاتری همراه باشد؛ اما نکته حائز اهمیت این است که از نظر سرمایه گذاری و قوانین مربوط به آنها فرقی بین بازار فرابورس و بورس وجود ندارد.

نگارش: ساناز یوسفی

به منظور کسب اطلاعات بیشتر، مطالعه مقاله ابزار های تحلیل داده را به شما عزیزان پیشنهاد می نماییم.

ارزیابی مقایسه ای کفیفت خدمات بورس اوراق بهادار، بورس کالا و فرابورس با استفاده از رویکرد فازی

مدیران سازمانها باید بدانند که کیفیت خدمات یک استراتژی سودآور برای سازمان می باشد. بورس اوراق بهادار و بورس ک الا و فرابورس یک سازمان خدماتی می باشد و همانند سایر سازمانهای خدماتی وظایفی در چهارچوب قوانین و مقرارت دارد. اما محدوده وظایف آن از گستردگی خاصی برخوردار است زیرا تا اندازه ای به کل جامعه تسری پیدا می کند. روش های موجود اندازه گیری رضایت مندی و ارزیابی کیفیت خدمات عموماً از نوع قطعی هستند در حالی که شاخص های اندازه گیری آنها از نوع فازی (نادقیق) مبهم و کلامی هستند. لذا تحقیق حاضر بدنبال ارزیابی مقایسه ای در مورد ارزیابی کیفیت خدمات بورسهای موجود در ایران با رویکرد فازی و با استفاده از مدل وزنی Servperf می باشد. در این تحقیق ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه ای برگرفته از مدل «سروپرف» می باشد. این مدل بر اساس 5 بعد (عوامل محسوس، قابلیت اعتبار، پاسخگویی، اطمینان خاطر، همدلی) و 22 گزینه می باشد. جامعه آماری تحقیق، بورس اوراق بهادار (به تفکیک تالار اصلی و فرعی، بورس کالا و فرابورس اسظت. برای تعیین پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن برای 4 جامعه مورد نظر بترتیب 0/835، 0/719، 0/75 و 0/886 می باشد که از این لحاظ پرسشنامه از پایایی بالایی برخوردار است. نتایج بررسیها و تحلیلهای آماری در سطح اطمینان 95 درصد بیانگر آن است که ابعاد کیفیت خدمات (بعد عوامل محسوس، اعتبار، پاسخگویی، اطمینان و همدلی) در تالار اصلی و فرعی، بورس کالا و فرابورس (به جز بعد همدلی در تالار فرعی) یکی از عوامل مؤثر بر رضایت سهامداران است. با توجه به بررسی رابطه میان ویژگیهای جمعیت شناختی و ابعاد کیفیت خدمات در 4 جامعه مورد بررسی، نتایج نشان داد که سه متغیر سن، جنس و تحصیلات ، تأثیر بسیار کمی در کیفیت خدمات ادراک شده دارند و با توجه به میانگین رتبه های آنان تفاوت بسیار کمی در کیفیت خدمات ادراک شده ایجاد می کنند. در یک تحلیل کلی نیز مشخص شد که بطور کلی در همه بورسها، می توان بیان کرد که اولین اولویت مربوط به بعد اعتبار و آخرین اولویت مربوط به بعد همدلی می باشد. بنابراین از دیدگاه سهامداران، توانایی ارائه خدمات در اولین زمان به شکل صحیح بسیار مهم و اساسی بود که این بعد در همه بورسها در اولویت اول قرار گرفت که سازمان بورس و اوراق بهادار توجه به این بعد را باید سرلوحه خود قرار دهد.

کلیدواژه ها:

نویسندگان

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس، دانشکده حسابداری و مدیریت

مراجع و منابع این مقاله :

لیست زیر مراجع و منابع استفاده شده در این مقاله را نمایش می دهد. این مراجع به صورت کاملا ماشینی و بر اساس هوش مصنوعی استخراج شده اند و لذا ممکن است دارای اشکالاتی باشند که به مرور زمان دقت استخراج این محتوا افزایش می یابد. مراجعی که مقالات مربوط به آنها در سیویلیکا نمایه شده و پیدا شده اند، به خود مقاله لینک شده اند :

ارزیابی مقایسه ای کفیفت خدمات بورس اوراق بهادار، بورس کالا و فرابورس با استفاده از رویکرد فازی

مدیران سازمانها باید بدانند که کیفیت خدمات یک استراتژی سودآور برای سازمان می باشد. بورس اوراق بهادار و بورس ک الا و فرابورس یک سازمان خدماتی می باشد و همانند سایر سازمانهای مقدمه ای بر بورس کالا و فرابورس خدماتی وظایفی در چهارچوب قوانین و مقرارت دارد. اما محدوده وظایف آن از گستردگی خاصی برخوردار است زیرا تا اندازه ای به کل جامعه تسری پیدا می کند. روش های موجود اندازه گیری رضایت مندی و ارزیابی کیفیت خدمات عموماً از نوع قطعی هستند در حالی که شاخص های اندازه گیری آنها از نوع فازی (نادقیق) مبهم و کلامی هستند. لذا تحقیق حاضر بدنبال ارزیابی مقایسه ای در مورد ارزیابی کیفیت خدمات بورسهای موجود در ایران با رویکرد فازی و با استفاده از مدل وزنی Servperf می باشد. در این تحقیق ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه ای برگرفته از مدل «سروپرف» می باشد. این مدل بر اساس 5 بعد (عوامل محسوس، قابلیت اعتبار، پاسخگویی، اطمینان خاطر، همدلی) و 22 گزینه می باشد. جامعه آماری تحقیق، بورس اوراق بهادار (به تفکیک تالار اصلی و فرعی، بورس کالا و فرابورس اسظت. برای تعیین پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن برای 4 جامعه مورد نظر بترتیب مقدمه ای بر بورس کالا و فرابورس 0/835، 0/719، 0/75 و 0/886 می باشد که از این لحاظ پرسشنامه از پایایی بالایی برخوردار است. نتایج بررسیها و تحلیلهای آماری در سطح اطمینان 95 درصد بیانگر آن است که ابعاد کیفیت خدمات (بعد عوامل محسوس، اعتبار، پاسخگویی، اطمینان و همدلی) در تالار اصلی و فرعی، بورس کالا و فرابورس (به جز بعد همدلی در تالار فرعی) یکی از عوامل مؤثر بر رضایت سهامداران است. با توجه به بررسی رابطه میان ویژگیهای جمعیت شناختی و ابعاد کیفیت خدمات در 4 جامعه مورد بررسی، نتایج نشان داد که سه متغیر سن، جنس و تحصیلات ، تأثیر بسیار کمی در کیفیت خدمات ادراک شده دارند و با توجه به میانگین رتبه های آنان تفاوت بسیار کمی در کیفیت خدمات ادراک شده ایجاد می کنند. در یک تحلیل کلی نیز مشخص شد که بطور کلی در همه بورسها، می توان بیان کرد که اولین اولویت مربوط به بعد اعتبار و آخرین اولویت مربوط به بعد همدلی می باشد. بنابراین از دیدگاه سهامداران، توانایی ارائه خدمات در اولین زمان به شکل صحیح بسیار مهم و اساسی بود که این بعد در همه بورسها در اولویت اول قرار گرفت که سازمان بورس و اوراق بهادار توجه به این بعد را باید سرلوحه خود قرار دهد.

کلیدواژه ها:

نویسندگان

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس، دانشکده حسابداری و مدیریت

مراجع و منابع این مقاله :

انواع بازار بورس | انواع بورس های تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار

با سلام خدمت همه عزیزان، در خدمت شما هستیم با یکی دیگر از جلسات آموزش بورس از صفر. در این جلسه قصد داریم در کنار یکدیگر مختصرا نگاهی به مطالب مقدماتی بازار سرمایه داشته باشیم؛ زیرا باید پیش از ورود به دنیای بورس و سرمایه گذاری در این بازار جذاب و پر جنب و جوش با مفاهیم اولیه این بازارها همچون بازار اولیه و ثانویه، تالار اصلی و فرعی بورس، نقد شوندگی، ارکان و نهادهای بورسی و … آشنا شویم تا بتوانیم به عنوان یک فرد سرمایه گذار در این حیطه مراحل موفقیت را پشت سر گذاریم.

بحث امروز را با جمله ای از وارن بافت آغاز می کنیم که میگوید فرصت‌ها به ندرت پیش می‏‌آیند. پس هر وقت از آسمان طلا بارید با خودتان سطل بیرون ببرید، نه انگشتانه.

بازار سرمایه

همانطور که در جلسات پیشین نیز بیان کردیم بازار سرمایه مشابه هر بازار دیگری دارای ساز و کاری است که در آن به خرید و فروش كالا و خدمات پرداخته می شود و مهمترین کالای این بازار، سرمایه می باشد.

به بیان دیگر جایگاه بازار سرمایه به گونه ای است که وجوه مازاد را از یک بخش جمع آوری و آن را به سمت كسانی كه نیازمند تامین مالی هستند، هدایت می نماید و واسطه ای برای تامین بلندمدت سرمایه شرکتها محسوب می گردد.

به طور کلی آنچه در ایران بصورت رسمی به عنوان بازار سرمایه شناخته می‌شود شامل چهار شرکت بورسی است که تمام این چهار شرکت تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار ایران (متولی و سیاستگذار سرمایهگذاری در مقدمه ای بر بورس کالا و فرابورس ایران) فعالیت می‌کنند.

شرکت‌های بورسی تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار تهران که نقش حائز اهمیتی در رونق اقتصادی کشور در حیطه داخلی و جهانی دارند به قرار زیر هستند:

بورس اوراق بهادار تهران

فرابورس

بورس کالا

بورس انرژی

حال با این مقدمه به سراغ معرفی انواع بورس در بازار سرمایه می رویم.

معرفی انواع بورس در بازار سرمایه ایران:

انواع بازار بورس

1- بورس اوراق بهادار تهران

در ایران بازاری که به طور رسمی، متشکل و دائمی در محل معین تشکیل و به خرید، فروش و معاملات اوراق بهادار از جمله سهام شرکتهای مختلف تولیدی، خدماتی و یا سرمایه گذاری و همچنین اوراق مشارکت می پردازد؛ بورس اواق بهادار گفته می شود.

در حال حاضر ساعات معاملاتی بورس از ۹ صبح تا ۱۲:۳۰ ظهر در روزهای شنبه تا چهارشنبه (غیراز تعطیلات رسمی) با دامنه نوسان قیمت ۵% در تالار بورس می باشد. تعیین قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران، بر مقدمه ای بر بورس کالا و فرابورس اساس عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد.دفاتر کارگزاری بورس واسطه ای برای انجام معاملات سهام و خرید و فروش اوراق بهادار در بازار بورس می باشند.

اگر بخواهیم به اجمالا نگاهی به مهمترین مزاياي پذیرش شرکتها در بورس اوراق بهادار داشته باشیم باید از 1- سهولت و آسانی تأمين مالي از طريق انتشار سهام و 2-کاهش ریسک، 3- تعيين ارزش بازار این شرکتها بر اساس عرضه و تقاضا در بورس، 4- سهولت در تغيير تركيب سهامداری و 5- برخورداري از معافيت هاي مالياتي و 6- ارزيابي عملكرد این شركتها و… یاد کنیم.

بازار اولیه و بازار ثانویه:

حال که با یک مفهوم کلی از بورس اوراق بهادار آشنا شدید، باید بدانید که در اولین دسته بندی، می توان بازار بورس را به دو بازار ، تقسیم نمود: 1- بازار اولیه و 2- بازار ثانویه

حالا می خواهیم بدانیم تفاوت این دو نوع بازار در چیست؟

بازاری که در آن برای اولین بار، اوراق بهادار شرکت‌ها، عرضه و فروخته می‌شود، بازار اولیه نام دارد.

به بیان دیگر در این بازار، شرکت‌ها به‌طور مستقیم و از طریق فروش سهام به مردم، سرمایه مورد نیاز خود را تأمین می‌کنند که اصطلاحا به این کار «پذیره‌نویسی» می گویند. همچنین به روز اول عرضه سهام شرکتی که برای اولین بار وارد بورس شده است اصطلاحاً «عرضه اولیه» گفته می‌شود.

پس از آنکه دارایی‌ها و سهام شرکتها در بازار اولیه، مرحله پدیره نویسی را پشت سر گذاشتند، برای معاملات بعدی و مجدد ، نیاز به بازار ثانویه دارند؛ پس می‌توان گفت بازار ثانویه مکانیزم کاربردی را به وجود می‌آورد تا اوراق بهادار میان سرمایه گذاران برای بار دیگر مورد معامله قرار گیرد.

تمام معاملات سهام در بازار بورس اوراق بهادار، جزء معاملات بازار ثانویه هستند.

تا اینجای بحث با بازار اولیه و ثانویه آشنا شدیم، اما باید بدانیم یکی از این اقدامات و نکات مهمی که در سال‌های اخیر مورد توجه بورس‌های مختلف قرار گرفته، طبقه‌بندی شرکت‌ها در بازارهای مختلف براساس معیارهای مهمی از قبیل شفافیت اطلاعات، شناوری سهام، نقدشوندگی و… است.

بازار اول و بازار دوم بورس:

بر حسب شاخص‌های آماری همچون سهم شناور، سودآوری، سرمایه و میزان شفافیت و…، شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار در دو بازار رتبه‌بندی می‌شوند:

1- بازار اول و 2- بازار دوم

در بازار اول بورس ، شرکت های بزرگتر با سرمایه بیشتر، دارای سهام شناور بالاتر و میزان شفافیت و سودآوری مناسبتر معامله می شوند که این بازار اول خود دارای دو تابلوی اصلی و فرعی است.

در بازار دوم بورس شرکت های کوچکتر که از نظر سرمایه ثبت شده، سهام شناور و شفافیت در سطح پایین تری قرار دارند مورد معامله قرار می گیرند.

حالا اگر بخواهیم توضیحات مختصر در ارتباط با تالار اصلی و فرعی بازار اول بورس خدمت شما عزیزا ن ارائه دهیم، ابتدا باید مفهومی از نقدشوندگی سهام شرکتهای بورسی بیان کنیم. سهام نقد شونده، به سهامی گفته می شود که در بازار بورس بر روی آن خرید و فروش بیشتری انجام شده و از این طریق نظر فروشندگان و خریداران بیشتری را به خود جلب نموده است. در این حالت اصطلاحا می گویند سهام نقدشوندگی بالایی دارد، زیرا در معاملات بورس سریع المعامله است.

حال که با مفهوم نقدشوندگی سهام کمی آشنا شدیم می توانیم به خوبی تمایز تالار اصلی و تالار فرعی را از یکدیگر تشخیص دهیم:

تالار اصلی و تالار فرعی:

از زمانی مطرح شد که در سال 1381 بورس تهران تصمیم گرفت برای ایجاد حس رقابت بین شرکت های مختلف، به جداسازی تابلو قیمت سهام بر اساس نقدشوندگی آنها اقدام نماید.

بر همین اساس قیمت سهام شرکت های نقد شونده در تابلو اصلی و سهام شرکت های غیر نقد شونده یا با نقدشوندگی کمتر در تابلو فرعی نمایش داده می شود و مورد معامله قرار می گیرد.

لازم به ذکر است که پروسه انجام معاملات در هر دو تالار یکسان می باشد.

این تفکیک بازار بورس در تابلو اصلی و فرعی تنها به دلیل برانگیخته شدن حس رقابت شرکت های غیر نقد شونده است که سعی کنند خود را به تالار اصلی بورس برسانند، زیرا نهاد های معاملاتی می توانند در رتبه بندی های سازمان بورس جا به جا شوند مثلا با پیشرفت به تابلوی اصلی بازار اول انتقال پیدا کنند یا حتی از بازار اخراج شوند که بستگی به عملکرد آنها طبق معیار های سازمان بورس دارد.

2- فرابورس

انواع بازار بورس

برخی از شرکتها تمایل عضویت در بورس را دارند ولی بنا به دلایلی از جمله عدم شفافیت کافی یا وضعیت سودآوری نامناسب، موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمی‌شوند.

فرابورس ایران به عنوان یکی از مهمترین بازارهای بورس ایران با ساختار و جایگاه قانونی مشابه بورس، شرایط پذیرش و معامله ساده تری را در سریع ترین زمان ممکن مقدمه ای بر بورس کالا و فرابورس با داشتن حداقل شرایط ممکن برای چنین شرکتهایی فراهم نموده است.

این شرکتها از کلیه مزایای شرکت‌های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار استفاده می نمایند.

نام این بازار در ایران از معادل انگلیسی آن Over The Counter گرفته شده که اختصارا به آن OTC نیز گفته می‌شود. این بازار در قالب چند بازار مجزا به نام های ب ازار اول، دوم، سوم، پایه، بازار ابزارهای نوین مالی، بازار شرکت‌های کوچک و متوسط و بازار مشتقه به فعالیت خود ادامه می دهد که فرآیند پذیرش شرکتها در این بازارها متفاوت می باشد.

در اینجای بحث لازم است این نکته را بدانید که در مقدمه ای بر بورس کالا و فرابورس بازار اول و دوم فرابورس، شرکت‌های سهامی عام پذیرش می شود و سایر اوراق بهادار صرفاً در بازار ابزارهای نوین مالی پذیرش می گردد. بازار سوم فرابورس جهت عرضه یكجا و پذیره‌نویسی اوراق بهادار و درج و نقل‌وانتقال سهام شرکت‌هایی است كه امكان پذیرش در یکی از بازارهای بورس یا فرابورس را ندارند در بازار پایه صورت خواهد گرفت.

درج و معاملات سهام در تابلوهای بازار پایه به سه رنگ زرد، نارنجی و قرمز، قوانین و مکانیزم خاصی دارد که به دلیل طولانی شدن این مبحث در جای دیگری بدان خواهیم پرداخت.

3- بورس کالا

انواع بازار بورس

بورس کالا، بازاری رسمی، متشکل و دائمی است که در آن کالاهایی توسط تولیدکنندگان و عرضه کنندگان، عرضه می گردد. در این بازار قیمت گذاری کالاها بر اساس بررسی‌های کارشناسان این بازار امکان پذیر خواهد بود.

بورس کالای ایران به بازارهای فیزیکی، فرعی، مشتقه و مالی تقسیم میشود که هر کدام از این بازارها دارای بخشهای متفاوتی است تا بتواند کالاهای پذیرفته شده در بورس کالا را در خود جای دهند.

معاملات در این بازار بصورت نقد، نسیه، سلف و آتی بر روی انواع محصولات کشاورزی و صنعتی انجام میشود.

4-بورس انرژی

بازار انرژی به‌عنوان جوان‌ترین بازار بورس و چهارمین بخش از بازار، حدودا هفت‌سالی است که فعالیت خود را آغاز کرده است.

در بازار انرژی هر کالایی که پایه انرژی مانند برق، نفت و گاز داشته باشد، قابلیت معامله دارد.

دارایی‌های قابل معامله در این بازار هم شامل دارایی‌های فیزیکی و هم شامل دارایی‌های مالی از قبیل ابزارهای مشتقه مبتنی بر انرژی خواهد بود. بنابراین امکان معامله نفت، گاز، بنزین، نفت کوره، برق و نیز ابزارهای مشتقه مبتنی بر آن‌ها (شامل اوراق سلف موازی) در این بازار وجود دارد.

ارکان و نهادهای بازار سرمایه:

بالاترین رکن بازار سرمایه، شورای عالی بازار سرمایه است که وزير امور اقتصادي و دارايي، ریاست این شورا را برعهده دارد و در کل تصویب سیاست‌ها و قوانین و مقررات کلی و تدابير لازم برای ساماندهي و نظارت و توسعه بازار سرمایه را برعهده دارد. پس شورای عالی بورس، سازمان بورس اوراق بهادار مهمترین رکن بازار سرمایه است.

به عبارت دیگر مقام ناظر بازار اوراق بهادار ایران به دو نهاد شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار تقسيم میگردد.

نمودار زیر به طور کامل و جامع ارکان و نهادهای بازار سرمایه را به تصویر کشیده است تا شما عزیزان بتوانید در یک نگاه با ارکان و زیرمجموعه های بازار سرمایه ایران آشنا شوید و بحث جلسه امروز به صورت کامل مرور گردد:

مقدمه ای بر بورس کالا و فرابورس