نرخ ارز شناور و نرخ ارز ثابت

امیر شاملویی

نرخ ارز شناور چه ارتباطی با فارکس دارد؟

تاریخچه بازار فارکس از سه سیستم پولی عبور عبور می کند:

• سیستم استاندارد طلا
• سیستم برتون وودز
• توافق نامه اسمیتسونیان
• سیستم نرخ ارز شناور

ظهور نرخ ارز شناور

در ژوئیه 1944 یا 1323 خورشیدی متفقین که شامل نمایندگان 44 کشور بودن با برگزاری کنفرانس در برتون وودز به یک استاندارد مالی جدید را آغاز کردند، این کنفرانس صندوق بین المللی پول و بانک جهانی را تأسیس کرد و در آن دستورالعمل هایی برای سیستم نرخ ارز ثابت تعیین شد. این سیستم قیمت طلا را 35 دلار در هر اونس تعیین کرد.

در حالی که کشورهای شرکت کننده، ارز خود را به دلار گره می زدند. دلار آمریکا تبدیل به ارز ذخیره ای برای اکثر کشورهای دنیا شد. بنابراین اکثر کشور ها دارای نرخ ارز ثابت با اتصال به دلار کار می کردند.
این سیستم مدت زیادی پایدار نماند اولین شکاف بزرگ در این سیستم در سال 1967 ظاهر شد و به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی امریکا، رئیس جمهور ریچارد نیکسون استاندارد طلا را در سال 1971 حذف کرد. حتی توافقنامه اسمیتسونیان نیز کمکی نکرد و در اواخر سال 1973 و یا به عبارتی 1352 خورشیدی، سیستم برتون وودز سقوط کرد و ارزهای شرکت کننده مجاز به تغییر سیستم شناور شدند.

نرخ ارز شناور چیست؟

نرخ ارز شناور ( Floating Exchange Rate ) سیستمی است که قیمت ارز یک کشور توسط بازار فارکس براساس عرضه و تقاضا نسبت به ارزهای دیگر تعیین می شود. این در تضاد با نرخ ارز ثابت است که در آن دولت به طور کامل یا عمدتا نرخ را تعیین می کند.

درک نرخ ارز شناور

نرخ ارز شناور به این معنی است که بازار (عرضه و تقاضا) قیمت ها را تعیین می کند. البته شناور بودن نرخ ارز به این معنی نیست که کشورها برای مداخله و دستکاری قیمت ارز خود تلاش نمی کنند، زیرا دولت ها و بانک های مرکزی به طور منظم سعی می کنند قیمت ارز خود را برای تجارت بین الملل مطلوب نگه دارند.

نرخ های ارز شناور پس از عدم موفقیت در استاندارد طلا و توافق برتون وودز محبوبیت بیشتری پیدا کردند زیرا در سیستم نرخ ارز شناور یک ارز نسبت به سایر ارزهای دیگر آزادنه نوسان می کند.

نرخ ارز شناور چگونه کار می کند؟

اگر یک ارز از سیستم شناور تبعیت کند، انگاه گمانه زنی ها، شایعات، بلایا و عرضه و تقاضای روزمره در نتیجه ارزش آن تاثیر می گذارد.

نرخ شناور به این معنی نیست که بانک مرکزی مداخله ای در نرخ ارز انجام نمی دهد بلکه با توجه به شرایط و نوسانات شدید کوتاه مدت، بانک مرکزی همانند یک بازیگر در بازار ارز نقش بازی کرده و شروع به خرید و فروش ارز می کند. به همین دلیل است که اکثر بانک های مرکزی با اینکه دارای نرخ شناور هستند در صورت تغییر شدید در ارزش پول درست به خرید و فروش در بازار ارز می زنند.

تفاوت نرخ ارز شناور با نرخ ارز ثابت چیست؟

نرخ ارز به طور کلی به دو روش تعیین می شود: ثابت یا شناور، همانطور که توضیح داده شد نرخ شناور توسط بازار آزاد از طریق عرضه و تقاضا تعیین می شود، بنابراین اگر تقاضا برای ارز زیاد باشد، ارزش آن افزایش می یابد. اگر تقاضا کم باشد، قیمت ارز پایین می آید.

نرخ ثابت یا تضمینی توسط دولت از طریق بانک مرکزی تعیین می شود، این نرخ در برابر واحد پولی دیگر جهان که از اهمیت بالایی برخودار است تنظیم می شود (مانند دلار آمریکا ، یورو یا ین ژاپن)

دولت برای حفظ ارزش ارز و ثبات در اقتصاد، پول ملی را در مقابل ارزی که به آن متصل است خرید و فروش می کند، از جمله کشورهایی که ارزشان به پول دیگر ارزها متصل است می توان به عربستان سعودی و چین اشاره کرد که به دلار آمریکا متصل هستند.

چرا دولت در ارزش ارز مداخله می کند

زمانی که ارزش یک ارز خیلی بالا یا خیلی کم باشد بر اقتصاد کشور تاثیر منفی می گذارد و باعث می شود تجارت و توانایی پرداخت بدهی برای دولت سخت شود بنابراین دولت ها به واسطه بانک مرکزی در بازار حضوری فعال دارند تا بتواند ارزش ارز را برای مدتی در حالتی مطلوب و مناسب نگه دارند.

سیستم شناور منعکس کننده قدرت اقتصادی نسبی و اختلاف نرخ بهره بین کشورها است.

تلاش ناموفق برای مداخله در ارز

متوجه شدیم در سیستم های پولی با نرخ ارز شناور بانک های مرکزی ارز محلی خود را نرخ ارز شناور و نرخ ارز ثابت برای تنظیم بازار، خرید و فروش می کنند. این می تواند با هدف ایجاد ثبات در بازار یا دستیابی به یک تغییر عمده در نرخ ارز باشد، گروههایی از بانکهای مرکزی، مانند بانکهای کشورهای (G-7) که شامل کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، انگلستان و ایالات متحده، اغلب برای مداخلات در بازار ارز با یکدیگر همکاری می کنند تا تأثیرات خود را افزایش دهند.

البته مداخلات بانک های مرکزی همیشه موفقیت آمیز نیست و گاهی ممکن است با شکست روبرو شود.

یک مثال برجسته از مداخله ناموفق در سال 1992 اتفاق افتاد زمانی که جورج سوروس، سرمایه دار مشهور حمله به پوند انگلیس را به عهده گرفت.

پوند در اکتبر 1990 وارد سازوکار نرخ ارز اروپا (ERM) شد، که برای محدود کردن نوسانات ارزی به یورو طراحی شده بود. سوروس معتقد بود که پوند با نرخ بیش از حد بالا وارد شده است، و با حمله هماهنگی به پوند، بانک انگلیس مجبور شد ارزش پول را کاهش و از (ERM) خارج شود. این مداخله ناموفق 3.3 میلیارد پوند هزینه برای خزانه داری انگلیس هزینه بهمراه داشت. از طرف دیگر، سوروس بیش از 1 میلیارد دلار درآمد کسب کرد.

بانک های مرکزی همچنین می توانند با افزایش یا کاهش نرخ بهره به طور غیر مستقیم در بازارهای ارز مداخله کنند تا بر جریان وجوه سرمایه گذاران به کشور تأثیر بگذارد. از آنجا که تلاش برای کنترل قیمت ها در محدوده های تنگاتنگ در طول تاریخ شکست خورده است ، بسیاری از کشورها تصمیم می گیرند ارز خود را شناور کنند و سپس اگر بیش از حد نوسان داشت، از ابزارهای اقتصادی برای ثبت آن کمک بگیرند.

شناور کثیف چیست

شناور کثیف Dirty Float یک نرخ ارز شناور است که در آن بانک مرکزی یک کشور گاهی اوقات برای تغییر جهت یا سرعت تغییر ارزش پول یک کشور مداخله می کند. در بیشتر موارد ، بانک مرکزی در یک سیستم شناور کثیف قبل از اینکه مخل اقتصاد داخلی شود، در برابر شوک اقتصادی خارجی مانند یک بافر عمل می کند. شناور کثیف به عنوان “شناور مدیریت شده” managed float نیز شناخته می شود. این می تواند با یک شناور تمیز Clean Float، جایی که بانک مرکزی دخالت نمی کند، در تضاد باشد.

نکات کلیدی شناور مدیریت شده
شناور کثیف زمانی اتفاق می افتد که قوانین یا قوانین پولی دولت بر قیمت گذاری ارز آن تأثیر بگذارد.
با یک شناور کثیف، نرخ ارز در بازار آزاد مجاز به نوسان است، اما بانک مرکزی می تواند برای نگه داشتن آن در محدوده مشخصی مداخله کند، یا از روند آن در جهت نامطلوب جلوگیری کند.
شناورهای کثیف یا مدیریت شده هنگامی که کشوری Currency Board ایجاد می کند استفاده می شود.
هدف از شناور کثیف پایین نگه داشتن نوسانات ارزی و تقویت ثبات اقتصادی است.

درک نرخ شناور کثیف

بسیاری از کشورهای در حال توسعه به دنبال محافظت از صنایع داخلی و تجارت خود با استفاده از managed float شناور مدیریت شده در نرخ ارز دخالت می کند.

فراوانی چنین مداخله ای متفاوت است. به عنوان مثال، بانک رزرو هند از نزدیک روپیه را در یک باند ارز بسیار باریک مدیریت می کند در حالی که سازمان پول سنگاپور به دلار محلی اجازه می دهد تا آزادانه در یک باند نامعلوم نوسان کند. به عبارت دیگر هند به روپیه اجازه نوسان خارج از یک محدود قیمتی را نمی دهد اما کشور مثل سنگاپور برای دلار خود کانل قیمتی مشخصی در نظر ندارد و تجازه می نرخ ارز شناور و نرخ ارز ثابت دهد آزدانه حرکت کند.

عدم اطمینان بازار

بانک های مرکزی با یک Dirty Float شناور کثیف گاهی اوقات برای عدم ثبات بازار در زمان عدم اطمینان گسترده اقتصادی مداخله می کنند. بانک های مرکزی هر دو کشور ترکیه و اندونزی بارها و بارها در سال های 2014 و 2015 برای مبارزه با ضعف ارزی ناشی از بی ثباتی در بازارهای نوظهور در سراسر جهان مداخله آشکار کردند برخی از بانکهای مرکزی ترجیح می دهند هنگام مداخله در بازارهای ارز ، اعتراف عمومی نداشته باشند. به عنوان مثال ، شایعات گسترده ای در مورد بانک نگارا مالزی برای حمایت از Ringgit مالزی در همان دوره وجود داشت، اما بانک مرکزی این مداخله را تصدیق نکرده است.

حمله سفته بازی

بانک های مرکزی گاهی اوقات برای حمایت از پول ملی که مورد حمله دلالان یا صندوق های سرمایه گذاری قرار می گیرد در بازار ارز مداخله می کنند. به عنوان مثال، یک بانک مرکزی ممکن است دریابد که یک صندوق سرمایه گذاری حدس می زند که ارزش پول ملی به طور قابل ملاحظه کاهش می یابد. بنابراین، صندوق سرمایه گذاری در حال ایجاد موقعیت های فروش است.

بانک مرکزی می تواند حجم بسیاری از ارز خود را خریداری می کند تا میزان کاهش ارزش ناشی از صندوق سرمایه گذاری را محدود کند.
سیستم شناور مدیریت شده نمی تواند شناور واقعی باشد زیرا از نظر تئوری یک سیستم نرخ شناور واقعی اجازه مداخله نمی دهد.
با این حال، مشهورترین نزاع بین دلالان و بانک مرکزی در سپتامبر 1992 اتفاق افتاد، زمانی که جورج سوروس بانک انگلیس را مجبور کرد پوند را از مکانیزم نرخ ارز اروپا ERM خارج کند. از نظر تئوری پوند آزادانه شناور است، اما بانک انگلیس میلیاردها دلار صرف یک تلاش ناموفق برای دفاع از پوند کرد.

نرخ شناور تمیز چیست

شناور تمیز Clean Float ، که به آن نرخ ارز خالص pure exchange rate نیز گفته می شود، زمانی اتفاق می افتد که ارزش ارز یا نرخ ارز صرفاً توسط عرضه و تقاضا در بازار تعیین شود. شناور تمیز نقطه مقابل شناور کثیف است و هنگامی رخ می دهد که قوانین یا قوانین دولت بر قیمت گذاری ارز تأثیر بگذارد.

شناور تمیز چگونه کار می کند

بیشتر ارزهای جهان به عنوان بخشی از سیستم شناور ارز هستند. اما همگی از شناور تمیز یا Clean Float تبعیت نمی کنند.
سیستم نرخ ارز شناور تنها در زمانی می تواند فعال باشد که تمام سیستم اداری یک کشور در جهت منافع آن پیش برود.
در یک کلام زمانی بانک مرکزی می تواند از سیستم شناور تمیز تبعیت کند که منافع اکثر شهروندان بدون توجه به جایگاهشان تامین گردد. و این منافع با سایر ملت ها گره خورده و باعث شکل گیری منافع بلند مدت شود در این شرایط است که بانک مرکزی نیازی به دخالت در نرخ ارز ندارد. ذکر این نکته قابل توجه می باشد که خیلی از کشورها از سیستم شناور استفاده می کنند اما تعداد سیستم های شناور تمیز محدود است.

چین آخرین کشوری بود که از ارز ثابت استفاده می کرد و در سال 2005 آن را برای سیستم ارزی مدیریت شده کنار گذاشت.
شناورهای تمیز یعنی هیچ دخالتی از سوی دولت در مبادله ارز وجود نداشته باشد. شناورهای تمیز نتیجه اقتصاد laissez-faire (زبان فرانسوی) با معنی بازار آزاد است که دولت محدودیت های بسیار کمی را بر خریداران و فروشندگان اعمال می کند.
در حقیقت، حفظ یک شناور تمیز برای مدت طولانی دشوار است، زیرا نیروهای بازار می توانند نوسانات و حرکات ارزی غیرمنتظره ای را به وجود آورند که برای فعالیت اقتصادی یک کشور مضر است. در چنین مواردی ، ممکن است بانک مرکزی وارد مداخله در بازار شود.

محدودیت های سیستم شناور تمیز

یک ارز شناور تمیز می تواند در معرض شوک های خارجی مانند افزایش قیمت نفت قرار گیرد که این امر می تواند حفظ سیستم شناور تمیز را برای کشورها دشوار کند. مبادله ارزی شناور واقعی می تواند میزان نوسان و عدم اطمینان خاصی را تجربه کند. به عنوان مثال، نیروهای خارج از کنترل دولت، مانند درگیری های ژئوپلیتیکی ، بلایای طبیعی ، یا تغییر الگوی آب و هوا که بر محصولات و صادرات تأثیر می گذارد، می توانند بر قیمت ارز تأثیر بگذارند. دولتی تمایل به مداخله برای اعمال کنترل بر سیاست های پولی پیدا می کند.بنابراین وضعیت های گوناگونی وجود دارد که با عث می شوند یک سیستم به طور کامل نتواند شناور تمیز را رعایت کند.

کانادا سیستمی را حفظ می کند که بیشترین شباهت را به یک ارز شناور واقعی دارد. بانک مرکزی کانادا از سال 1998 در قیمت دلار کانادا مداخله نکرده است .2 ایالات متحده همچنین نسبتاً کم در قیمت دلار آمریکا دخالت می کند.

نرخ ارز شناور چیست؟

امیر شاملویی

• اشتراک‌گذاری

نرخ ارز شناور مزایای زیادی دارد. از جمله مزایای این نظام ارزی آن است که به دلیل تعیین شدن قیمت در بازار، از تخصیص نابجا و فساد در بازار ارز جلوگیری می‌کند. مزیت دیگر آن این است که در این نظام ارزی نیازی به داشتن ذخایر بالای ارزی و طلا نیست.

احتمالا همه شما تاکنون با عبارت نرخ ارز آشنا شده‌اید یا حداقل آن را شنیده‌اید. نرخ ارز به عبارت ساده بیانگر میزان واحد پولی است که باید بپردازیم تا بتوانیم یک واحد پول از کشور دیگری را به دست بیاوریم. با این حال، دامنه مسایل ارزی بسیار پیچیده‌تر است و محدود به این مبادلات نمی‌شود. کشورهای مختلف برای خود یک نظام ارزی دارند که قایل به آن هستند. نرخ ارز شناور هم در قالب این نظام‌های ارزی است که معنی پیدا می‌کند. در ادامه به نظام‌های ارزی گوناگون اشاره می‌کنیم و توضیح می‌دهیم که نرخ ارز شناور چیست.

انواع نظام‌های ارزی: نظام شناور

نظام‌های ارزی در دنیا دو نوع دارند. معروفترین آنها نظام ارزی شناور است که نرخ ارز شناور را در این کشورها برقرار می‌سازد. نرخ ارز شناور در کشورهای زیادی به کار گرفته می‌شود. اصول تعیین نرخ ارز بر مبنای این نظام با سازوکار بازار است. در واقع نرخ پول ملی این کشورها بر اساس میزان عرضه و تقاضای آن در بازار فارکس تعیین می‌شود. اما این نظام تنها نظام برای نرخ ارز نیست. مورد دیگری به نام نظام نرخ ارز ثابت نیز وجود دارد که با نظام بالا تفاوت‌هایی دارد. پیش نرخ ارز شناور و نرخ ارز ثابت از دهه 1970 میلادی نظام برتون وودز حاکم بود و بسیاری از ارزهای دنیا نظام نرخ ارز ثابت داشتند.

نظام نرخ ارز ثابت و نظام برتون وودز

همان طور که گفتیم در گذشته نظام ارزی کشورها بیشتر مبتنی بر نظام نرخ ارز ثابت بود. این نظام برتون وودز نام داشت و بر اساس آن سیاست پولی کشورهای عضو باید به نحوی تعیین می‌شد که نرخ مبادله ارز به طلا میخکوب شده باشد و ثابت بماند. در سال 1971 ایالات متحده از این پیمان خارج شد و عملا این توافق از هم پاشید. در نظام نرخ ارز ثابت فعلی که تنها در معدودی از کشورها وجود دارد، یک مقدار مشخص برای برابری نرخ ارزها تعیین می‌شود و شبیه این است که دو ارز را به هم میخکوب کنند. مثلا یک دلار را برای مدتی به یک میزان از واحد پول ملی نگه می‌دارند و مبادلات را با آن مقدار مشخص انجام می‌دهند. این کار معمولا بدون توجه به تورم بین دو کشور صورت می‌گیرد و می‌تواند مشکلاتی را در آینده به وجود ‌آورد. البته در نظام نرخ ارز ثابت ممکن است عمل میخکوب کردن بجای یک ارز با یک سبد ارزی یا طلا نیز صورت پذیرد.

نرخ ارز شناور مدیریت شده

در بالا به دو نوع نظام ارزی اشاره کردیم. با این حال گاهی سخن از یک نظام نرخ ارزی دیگر به میان می‌آید که شناور مدیریت شده نام دارد. این نظام نرخ ارز در چند کشور مرسوم است. منظور از این نظام آن است که ترکیبی از ویژگی‌های دو نظام نرخ ارز ثابت و شناور است. در این نظام نرخ ارز همچنان دست دولت برای دخالت در قیمت ارز باز است. از سوی دیگر، این نظام نسبت به نظام ارز ثابت این مزیت را دارد که می‌تواند مانع از از دست زفتن ذخایر ارزی شود و در اثرگذاری سیاست پولی مفید باشد.

مزایا و معایب نرخ ارز شناور

نرخ ارز شناور مزایای زیادی دارد. از جمله مزایای نرخ ارز شناور می‌توان به این اشاره کرد که به دلیل تعیین شدن قیمت در بازار، از فساد در بازار ارز و تخصیص نابجای آن جلوگیری می‌کند. مزیت دیگر آن این است که نیازی به داشتن ذخایر بالای ارزی و طلا در نهادهایی مانند خزانه بانک مرکزی ندارد. یکی از معایب نظام نرخ ارز شناور که برخی از کارشناسان به آن اشاره می‌کنند آن است که ریسک نقل و انتقال سرمایه به خارج از کشور به خصوص در شرایط بحرانی بالا است. از سوی دیگر، ساخت یک نظام ارزی شناور به زیرساخت‌هایی نیاز دارد که باید ایجاد شوند. از این میان می‌توان به عمیق بودن، کارا بودن و رقابتی بودن نظام ارزی اشاره کرد. ساختن این پیش شرط‌ها برای نرخ ارز شناور لازم است. البته این به آن معنا نیست که کشورها باید همچنان به نرخ ارز ثابت ادامه دهند. ممکن است در کوتاه مدت نظام‌های نرخ ارز ثابت مزایای اندکی داشته باشند، اما در بلندمدت سودی نخواهند داشت و موجب تضییع منابع ارزی خواهند شد. بنابراین بهتر است سیاست‌گذاران پولی به سوی ایجاد نظان نرخ ارز شناور پیش بروند.

تفاوت نرخ ارز ثابت و شناور

در نظام نرخ ارز شناور قیمت ارز از بازار به دست می‌آید و سازوکار عرضه و تقاضا بر آن حاکم است. بنابراین نرخ برابری ارزها و قیمت مبادله جفت‌های ارزی شاهد نوساناتی خواهد بود. این در حالی است که در نظام نرخ ارز ثابت قیمت از سوی سیاست‌گذاران پولی یک کشور تعیین می‌شود و معمولا در یک بازه زمانی شاهد نوساناتی نخواهیم بود. نظام نرخ ارز ثابت به ذخیره طلا و ذخیره ارزی بالایی نیاز دارد و شرایط اقتصادی هم نباید دچار بحران باشد.

نرخ ارز شناور (Floating Exchange Rate) چیست؟

نرخ ارز شناور (که نرخ ارز منعطف یا نوسانی نیز نامیده ‏می‏‏شود)، نوعی روش نرخ-ارز است که در آن امکان نوسان ارزش واحد پول در واکنش به مکانیزم‏‌ها‏ی بازار تبادل خارجی، وجود دارد. واحد پولی که از نرخ ارز شناور استفاده ‏می‌‏‏کند به عنوان ارز (واحد پول) شناور شناخته ‏می‏‏‌شود. ارز شناور برعکس ارز ثابت است که ارزش آن به یک ارز دیگر، کالاهای مادی، یا سبد ارزی بستگی دارد.

در دنیای امروزی، بیشتر ارزهای جهانی شناور هستند؛ این (ارزها) شامل بیشترین ارزهای معامله شده هستند: دلار آمریکا، فرانک سوئیس، روپیه هند، یورو، ین ژاپن، پوند انگلیس و دلار استرالیا. با این وجود بانک‌‏ها‏ی مرکزی معمولا به منظور تلاش برای تاثیرگذاری بر ارزش نرخ ارز شناور، در بازارها شرکت ‏می‏‏کنند. دلار کانادا بیشترین شباهت را به ارز شناور خالص دارد، زیرا بانک مرکزی کانادا به دلیل آنکه در سال 1998 به طور رسمی ‏‏از این کار منع شد، به قیمت‌‏ها‏ دخول نکرده است. دلار آمریکا با تغییرات بسیار اندک در اندوخته‌‏ها‏ی خارجی‌اش، با فاصله کمی در مرتبه دوم است. در مقابل، ژاپن و بریتانیا تا حدود بیشتری مداخله کرده‌اند، و هند شاهد مداخلاتی از طرف بانک مرکزی – بانک اندوخته هند- در حد متوسط، بوده است.

از سال 1946 تا اوایل دهه 1970، سیستم برتون وودز ارزهای ثابت را به صورت یک عرف در آورد؛ با این وجود در 1971، ایالات متحده تصمیم گرفت که دیگر ارز دلار را در 1/35 اونس طلا نگه ندارد و بنابراین ارز آمریکا دیگر ثابت نبود. پس از توافق اسمیت سونیان در سال 1973 ، بیشتر ارزهای جهانی این کار را دنبال کردند. با این حال، برخی کشورها، از قبیل بیشتر کشورهای حوزه خلیج فارس، ارز خود را با ارزش یک ارز دیگر ثابت کردند، که اخیرا با نرخ رشد کندتری همراه بوده است. هنگامی که یک ارز شناور باشد، ارزهای دیگری را به نرخ ارز شناور و نرخ ارز ثابت جز نرخ ارزی که خودش برای اجرای سیاست‏‌ها‏ی مالی استفاده ‏می‏‏‌کند، هدف قرار می‌‏دهد.

منطق اقتصادی

اقتصاددانانی هستند که معتقدند در بیشتر شرایط، نرخ ‏ها‏ی ارز شناور به نرخ‏‌ها‏ی ارز ثابت ترجیح داده ‏می‏‏‌شوند، زیرا نرخ ارز شناور به طور خودکار تنظیم ‏می‏‏‌شود، آنها کشور را قادر ‏می‌‏‏کنند که تاثیر شوک‏‌ها‏ و چرخه‏‌ها‏ی تجارت خارجی را تعدیل کرده و در امکان ایجاد توازن در شرایط بحرانی پرداخت، از پیش اقدام کنند. با این وجود، این (ارزها) همچنین به دلیل دینامیک (پویا) بودنشان باعث غیرقابل پیش بینی بودن ‏می‌‏‏شوند.

با این حال، در شرایط مشخص، نرخ ارز شناور ممکن است برای پایداری و قطعیت بیشترشان ترجیح داده شوند. با توجه به نتایج کشورهایی که تلاش کردند تا ارزش پول رایجشان را نسبت به دیگران "قوی" یا "بالا" نگه دارند، مانند بریتانیا یا کشورهای جنوب شرقی آسیا پیش از بحران مالی آسیا، این مساله لزوما صحیح نیست.

مناقشات در مورد انتخاب بین نرخ ارز شناور یا ثابت توسط مدل ماندل-فلمینگ به پیش کشیده شد، که استدلال ‏می‏‏‌کند یک اقتصاد (یا حکومت) نمی‏‌تواند هم زمان نرخ ارز را ثابت، گردش مالی را آزاد، و سیاست‏‌های مالی را مستقل نگه دارد. باید دو مورد را برای کنترل انتخاب کند و مورد دیگر را به نیروهای بازار بسپارد.

دلیل اصلی برای نرخ ارز شناور این است که این نوع ارز به سیاست‏‌های مالی این امکان را می‏‌دهد که برای سایر اهداف مفید باشند. با نرخ‏‌های ثابت، سیاست مالی به یک هدف منفرد برای حفظ نرخ ارز در سطح اعلام شده آن، تعهد دارد. با این حال، نرخ ارز تنها یکی از متغیرهای اقتصاد کلان است که سیاست مالی می‏‌تواند بر آن تاثیرگذار باشد. سیستمی با نرخ ارز شناور، سیاست گذارهای مالی را آزاد می‏گذارد تا اهداف دیگری، از قبیل باثبات سازی استخدام یا قیمت‌ها را دنبال کنند.

در طی دوران افزایش یا کاهش شدید بها، معمولا بانک مرکزی برای باثبات کردن پول رایج مداخله می‌کند. بنابراین رژیم های نرخ ارز مربوط به ارزهای شناور، به صورت تکنیکی‏ تر، به عنوان شناورهای مدیریت شده شناخته می شوند. ممکن است بانک مرکزی، برای مثال، اجازه دهد ارزش یک ارز آزادانه بین یک حد بالا و پایین، قیمت های سقف و کف، شناور باشد. مدیریت توسط بانک مرکزی ممکن است به شکل خرید یا فروش سهم‏‌های بزرگ به منظور حمایت از قیمت‏‌ها یا پایداری باشد، یا در مورد برخی ارزهای ملی، ممکن است برای تجارت در خارج از این محدوده جریمه‏‌های قانونی وجود داشته باشد.

ترس از شناور بودن

یک نرخ ارز شناور آزاد، بی‌ثباتی ارز خارجی را افزایش می‌دهد. اقتصاددانانی هستند که معتقدند این موضوع می‏تواند مشکلات جدی را،‌ به ویژه در اقتصادهای نوظهور ایجاد کند. این اقتصادها دارای بخش مالی با یک یا چند مورد از شرایط زیر هستند:

• بدهی دلاری بالا
• شکنندگی مالی
• اثرات شدید ترازنامه‌‏ای

هنگامی که بدهی‌ها در ارزهای خارجی معین شوند، در حالیکه دارایی‏‌ها بر حسب ارز داخلی است، کاهش ارزش غیرمنتظره نرخ ارز، ترازنامه‏‌های شرکت‏‌ها و بانک را به خطر انداخته و ثبات سیستم مالی محلی را تهدید می‏کند.

بنابراین،‌ به نظر می رسد کشورهای در حال ظهور با ترس بزرگ‏تری از شناور بودن مواجه هستند، زیرا تغییرات بسیار کوچک تری در رابطه با نرخ ارز رسمی دارند، اما با شوک‏‌ها و نرخ بهره و گردش‏‌های معکوس بزرگ‏تری روبه رو هستند. این امر نتیجه واکنش‏‌های مکرر کشورهای دارای ارز شناور آزاد، به تغییرات نرخ ارز توسط سیاست های مالی و یا مداخله در بازار ارز خارجی است.

طی دهه 1990 تعداد کشورهایی که از شناورسازی واهمه دارند، به میزان چشم‏گیری افزایش یافته است.

نظام های ارزی

هر کشوری در نظام بین الملل اقتصادی از دو طریق در تعامل با اقتصادهای دیگر قرار می گیرد؛ یکی تجارت کالا و خدمات و دیگری جریان ورود و خروج سرمایه از کانال های رسمی و غیررسمی. به دلیل همین تعاملات، واحد پول هر کشوری در اقتصاد جهانی دارای یک قیمتی خواهد شد که به آن نرخ ارز گفته می شود. بنابراین نرخ ارز، عبارت است از ارزش واحد پول داخلی بر اساس پول خارجی و یا بالعکس، ارزش واحد پول خارجی بر اساس پول داخلی و به وسیله همین مکانیسم است که قیمت یک کالا در نرخ ارز شناور و نرخ ارز ثابت اقتصاد به واسطه شرایط عرضه و تقاضا تعیین خواهد شد. از طرف دیگر، واحد پولی یک دارایی مهم از دیدگاه دولت محسوب می شود و همواره طرح ریزی نظام ارزی جایگاه خاصی در سیاست های اقتصادی خواهد داشت. در این مقاله ابتدا به انواع نظام های ارزی خواهیم پرداخت و سپس مزایا و معایب هرکدام از آن ها را بررسی می کنیم.

انواع نظام های ارزی

نظام های ارزی در جهان، انواع مختلفی دارند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نظام ارزی ثابت
• نظام ارزی خزنده مرزدار
• نظام ارزی شناور آزاد
• نظام ارزی شناور مدیریت شده

نظام ارزی ثابت

نظام ارزی ثابت، مکانیسمی است که در آن، یک نهاد پولی متمرکز به نام بانک مرکزی موظف می شود که نرخ برابری پول داخلی را با یک یا چند پول خارجی اعلام نماید. معمولا در این نظام، نرخ برابری ثابت با پول واحد مانند دلار آمریکا و یا سبدی از ارزهای مهم دنیا مانند ین ژاپن، پوند انگلیس، یورو اروپا و. سنجیده می شود و توجه داشته باشید که نرخ ارز در این نظام ارزی براساس قانون تثبیت می شود نه بر اساس سیاست. از طرف دیگر، بانک مرکزی موظف است پول داخلی را با پول خارجی که نرخ برابری با آن تثبیت شده است، معاوضه کند.

این نرخ وقتی تغییر می کند که قانون آن را تغییر دهد. طبق تعریف، وقتیکه گفته می شود نظام ارزی ثابت حاکم است، منظور این است که واقعا معاوضه پول داخلی و خارجی با یکدیگر توسط این نرخ امکان پذیر است. بنابراین اگر کشوری جیره بندی ارزی با نرخ های متعدد ثابت داشته باشد، نمی توان گفت که نظام ارزی ثابت دارد؛ بلکه نظام جیره بندی ارزی با نرخ ثابت اصطلاح مناسب تری برای آن است.

نظام ارزی خزنده مرزدار

نظام خزنده مرزدار که کروگمن آن را «ناحیه هدف» می نامد، دارای سه ویژگی کلیدی است: ویژگی اول این است که یک مرز وسیع دارد و این مرز برای 3 منظور در نظر گرفته می شود؛ نخست اینکه تخمین دقیق نرخ ارز تعادلی بنیادین عملا ناممکن است، لذا باید دامنه ای برای تغییر نرخ در نظر گرفت که بتواند نسبت به نیروهای بازار عکس العمل نشان دهد و فضایی برای سیاست گذاری در مواجهه با ادوار تجاری وجود داشته باشد. دوم این که مرز و نرخ محوری آن، طوری تعریف شود که نرخ ارز موثر را در مقابل نوسانات قیمت ارز سوم ثابت نگه دارد.

سوم این که مرز باید خزنده باشد؛ به نحوی که از بروز پدیده ناموزونی جلوگیری شود. این سه ویژگی نظام ارزی خزنده مرزدار را قواعد «بی بی سی» می نامند که عبارت اند از:

نکته: لازم به ذکر است که کشورهای شیلی و کلمبیا برای مدت طولانی چنین نظام ارزی را اتخاذ کردند.

نظام ارزی شناور آزاد

نظام ارزی شناور آزاد، نظامی است که در آن مسئولین اقتصادی هیچگونه تلاشی در جهت مدیریت و تثبیت نرخ ارز و یا دخالت برای پایین یا بالا بردن نرخ ارز به طور سیستماتیک از طریق تغییر نرخ بهره یا اعمال سیاست پولی انجام نمی دهند. حتی مسئولین هیچگونه کنترلی را بر حرکت سرمایه اعمال نکرده و یا کنترل های موجود را حذف نمی کنند؛ چراکه هیچگونه دغدغه ای از جهت تاثیر جریان خروج و ورود سرمایه بر نرخ ارز وجود ندارد.

البته لازم به ذکر است که گاهی اوقات دخالت بسیار محدودی برای کاهش میزان تغییرپذیری نرخ ارز صورت می گیرد. بنابراین در نظام ارزی شناور آزاد، مدیریت نرخ ارز اعتماد به بازار است. نمونه بسیار بارز در آزاد گذاشتن نرخ ارز به طور کامل کشور زلاندنو است؛ البته ایالات متحده آمریکا نیز نمونه ای بارز از نظام ارزی شناور آزاد است.

تذکر: توجه داشته باشید که آزاد بودن نرخ ارز، به این معنی نیست که مبادلات دولت هیچگونه تاثیری بر بازار نرخ ارز ندارد.

نظام ارزی شناور مدیریت شده

نظام ارزی شناور مدیریت شده فرآیندی است که مسئولین اقتصادی کشور هیچگونه مسئولیتی در قبال مدیریت نرخ ارز ندارند تا براساس آن اهدافی را اعلام کنند و بعد مورد قضاوت قرار گیرند که در رسیدن به این اهداف شکست خورده یا موفق بوده اند؛ اما نسبت به این که نرخ ارز در چه سطحی باید قرار گیرد نظر دارند و برای اعمال نظر خود وارد عمل می شوند.

البته مسئولین در نظام شناور مدیریت شده، هیچ مرز یا نرخ برابری اعلام نمی کنند و اگر نرخ ارز افزایش شدیدی پیدا کند، خود را مسئول می دانند که دخالت کنند و در این راستا نرخ بهره را تغییر می دهند و یا جریان ورود و خروج سرمایه را به منظور تاثیر بر نرخ ارز تحریک می کنند. این نظام ارزی در سال های اخیر بسیار معمول بوده است و در کشورهای جنوب شرقی آسیا به جز هنگ کنگ استفاده می شود و در سال های اخیر کشورهای متعددی به لیست کشورهای متکی بر نظام شناور مدیریت شده پیوسته اند.

ارزیابی نظام های ارزی

تا اینجای کار با انواع مختلفی از نظام های ارزی آشنا شدیم و دانستیم که هرکدام از آن ها ویژگی های خاص خود را دارند و با توجه به رویکرد اقتصادی کشورهای مختلف در سراسر جهان، یکی از این نظام های ارزی مورد استفاده قرار می گیرد. به طور کلی، نظام های ارزی را می توان به 2 روش سنتی و جدید مورد بررسی قرار داد که در ادامه به معرفی آن ها می پردازیم.

ارزیابی نظام های ارزی با رویکرد سنتی

در رویکرد سنتی دو مزیت بسیار مهم برای نظام ارزی ثابت برشمرده شده است:

1. نظام ارزی ثابت سبب کاهش هزینه های مبادلاتی و ریسک نرخ ارز می شود و این دو از عوامل رکود سرمایه گذاری و تجارت محسوب می شوند.
2. نظام ارزی ثابت یک لنگر اسمی معتبر برای سیاست پولی و به تبع آن کنترل تورم خواهد بود. از طرف دیگر، مهم ترین مزیت نظام ارزی شناور نیز این است که امکان اتخاذ سیاست پولی مستقل را مهیا می کند.

ارزیابی نظام های ارزی با رویکرد جدید

معیارهای سنتی دارای ضعف هایی هستند؛ به عنوان مثال، رویکرد سنتی ارتباط بسیار کمی با دغدغه های سیاست گذاران اقتصادی در انتخاب یک نظام ارزی دارد و هیچگونه توضیح قانع کننده ای ارائه نمی دهد که چرا یک سیاست گذار باید مثلا از نظام شناور آزاد دوری نماید. در رویکرد سنتی، هیچ اشاره ای به آسیب پذیری کشورها از نظام های ارزی نشده است و در عمل هیچ نکته ای در این خصوص ارائه نشده است که بتواند توضیح دهد که چرا بحث نظام نرخ ارز به جهتی سوق داده شود، که انتخاب نظام ارزی را به انتخاب فرآیندهای قطبی نرخ ارز ثابت و یا نرخ های شناور منحصر ساخته است، به نحوی که گویی انتخاب متعادلی وجود ندارد.

ویلیامسون رویکردهای جدیدی را ارائه می دهد که مباحث فراموش شده فوق را مطرح می کند. سه معیاری که ویلیامسون در این زمینه مورد بحث قرار می دهد، عبارت اند از:

1. ناموزونی
2. آسیب پذیری از بحران
3. ملاحظات اقتصاد سیاسی

جمع بندی

برای انتخاب نظام های ارزی، معیارهای متعددی وجود دارد که برخی سابقه طولانی داشته و برخی به سبب بحران های اخیر ارزی در کشورهای در حال توسعه، به تازگی معرفی شده اند. مشکل اصلی در نظام های ارزی، تقابل معیارها است؛ به طوریکه برخی از نظام های ارزی مانند نظام ثابت از حیث لنگر اسمی بودن و کنترل تورم بر رژیم های دیگر برتری داشته است، بنابراین از حیث آسیب پذیری از بحران و پدیده ناموزونی با مشکلات جدی روبرو است.

نرخ شناور ارز چیست؟

نظام شناور ارزی به برابری پول ملی نسبت به دیگر ارزها بر اساس عرضه و تقاضا اشاره دارد و در واقع با توجه به شرایط اقتصادی کشور، بانک مرکزی تلاش می‌کند تا نرخ ارز را در سطح مطلوبی نگه دارد.

به گزارش کارآفرین نیوز، نظام‌های ارزی جهان بر دو نظام نرخ ارز ثابت و نظام ارز شناور تقسیم می‌شوند.

در سال ۱۹۴۴ میلادی، ۴۴ کشور دنیا، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی را تاسیس کردند و دستورالعمل‌هایی برای سیستم نرخ ارز ثابت تعیین شد.

در آن سال‌ها دلار آمریکا به واحد پولی رایج در مبادلات جهانی تبدیل شده بود و کشورهای بر اساس نرخ ثابت ارز فعالیت‌های اقتصادی خود را انجام می‌دادند، اما تحولات مربوط به شرایط نامناسب اقتصادی آمریکا سبب شد، نرخ ارز شناور به‌ نظام اقتصادی جهان وارد شود.

از سال ۱۹۶۷ شرایط اقتصادی آمریکا دچار تحول شد و نیکسون رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، استاندارد طلا را در سال ۱۹۷۱ حذف کرد و نظام برتون وودز یا همان نرخ ارز ثابت با شکست مواجه شد.

اشکالات نظام ارزی ثابت

در واقع نظام نرخ ارز ثابت به‌ گونه‌ای بود که نرخ مبادله ارز با طلا ارتباط کامل داشته و قیمت ثابتی در نظر گرفته می‌شد.

البته نظام نرخ ارز ثابت همچنان در برخی از کشورها اجرایی می‌شود، اما در شیوه فعلی مقدار مشخصی جهت برابری نرخ ارزها تعیین می‌شود. به بیان دیگر مقدار مشخصی از دلار را در مدت‌ زمان مشخص با یک میزان از واحد پولی ملی برابر نگه داشته و مبادلات بر این‌ اساس صورت می‌گیرد.

از آنجایی‌ که این عمل بدون در نظر گرفتن شرایط تورمی کشورها صورت می‌گیرد، مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد.

از سوی دیگر عملی سازی این نظام نیازمند ذخایر غنی ارزی دارد تا در صورت لزوم، با دخالت دولت، نرخ ارز ثابت باقی بماند.

پس از خروج آمریکا از برجام و تحریم‌های کشور، ایران با چنین شرایطی مواجه شد و دولت سعی کرد با تعیین نرخ ارز ۴۲۰۰ تومانی، ارزش پولی خود را حفظ کند که در عمل ناموفق بود و نظام ارزی کشور به سمت نظام ارزی شناور حرکت کرد.

برخلاف نظام نرخ ارز ثابت که دولت‌ها به طور کامل یا عمدتاً نرخ ارز را تعیین می‌کنند در Floating Exchange Rate قیمت ارز توسط بازار فارکس و بر اساس عرضه و تقاضا نسبت به ارزهای دیگر تعیین می‌شود.

در این شیوه نیز دولت‌ها سعی دارند قیمت ارز خود را در تجارت مطلوب نگه دارند، اما به‌ اندازه نظام نرخ ارز ثابت دست دولت‌ها باز نبوده و عامل اصلی عرض و تقاضا در سطح بین‌الملل است.

در نظام ارز شناور اگر تقاضا برای ارزی افزایش پیدا کند، ارزش آن بیشتر و در صورت کاهش تقاضا، قیمت آن افت می‌کند.

البته دولت همواره در تلاش است که این نرخ با افزایش یا کاهش شدید مواجه نشود، در واقع هرگونه رشد و افت سبب تاثیر منفی بر اقتصاد شده و دولت‌ها با بهره‌گیری از بانک مرکزی، ارزش ارز را در سطح مطلوبی نگه می‌دارند.

با وجود اینکه نظام ارز شناور به‌ عنوان مانعی برای فساد در بازار و رانت شناخته می‌شود، اما ساخت نظام ارز شناور قوی نیازمند زیرساخت‌های توانمند دارد، از سوی دیگر ریسک نقل‌ و انتقال سرمایه به خارج از کشور بالا است.