حجم مبنا چگونه محاسبه می شود؟

تعریف حجم مبنا به زبان ساده

حجم مبنا در بورس و نحوه محاسبه آن

زمانی‌که وارد سایت Tsetmc.com شوید، با کلیک بر روی علامت ذره‌بین، می‌توانید هر نمادی را که بخواهید، جستجو کنید. در صفحه‌ی مربوط به نماد مورد نظر می‌توانید اطلاعاتی از آن نماد را مشاهده نمایید. یکی از این اطلاعات مهم «حجم مبنا» می‌باشد. اگر تازه با بورس آشنا شده‌اید و قصد سرمایه‌گذاری در این بازار را دارید، احتمالاً این سوال برایتان هم پیش بیاید که حجم مبنا چیست؟ فرمول آن چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟ اصلا حجم مبنا چه کاربردی دارد؟ حجم مبنای چه سهامی یک است؟ و در نهایت به‌طور کلی حجم مبنا چه نقشی در تابلوخوانی بورس دارد؟ برای آشنایی کامل با مفهوم حجم مبنا در بورس و نحوه محاسبه آن، با ادامه‌ی این مقاله از سری مقالات آموزش بورس در چراغ همراه باشید.

تاریخچه شکل‌گیری حجم مبنا در بورس

تا چند سال پیش سهام به شکل امروزی حجم مبنا نداشتند. این موضوع باعث می‌شد تا هیجانات کاذب زیادی در قیمت سهام به وجود آید و در نتیجه سهام شرکت‌ها به‌صورت حبابی رشد کرده و از ارزش‌های واقعی خود تا حد زیادی فاصله بگیرند. از این رو قانون حجم مبنا در بورس در سال ۱۳۸۲ توسط سازمان بورس و اوراق بهادار به سردبیری حسین عبده تبریزی برای سهام وضع شد.

در ابتدای این قانون، اساس بر این بود که ۱۵ درصد از کل سهام یک شرکت بورسی طی یک سال مورد معامله قرار گیرد. روزهای کاری سال هم ۲۵۰ روز در نظر گرفته شده بود. بر این اساس حجم مبنای روزانه‌ی یک سهم، ۰.۰۰۰۶ (شش ده‌هزارم) کل سهام شرکت در نظر گرفته شد تا قیمت اصلی یا همان پایانی بتواند نوسان کند. اما در سال ۱۳۸۳ این مقدار از ۱۵ درصد به ۲۰ درصد افزایش یافت و حجم مبنای روزانه‌ی سهم به ۰.۰۰۰۸ (هشت ده‌هزارم) تغییر پیدا کرد. اما از سال ۱۳۹۳ به بعد به ۱۰ درصد کاهش یافته و تا به امروز هم ثابت مانده است. بنابراین حجم مبنای روزانه یک سهم به ۰.۰۰۰۴ (چهار ده‌هزارم) تبدیل گردید و ابتدای هر هفته در صفحه‌ی نماد هر سهم قرار می‌گیرد.

تاثیر حجم مبنا بر معاملات در بورس

تاثیر حجم مبنا بر معاملات در بورس

وجود قانون حجم مبنا در بورس موجب می‌شود تا :

• حباب ایجاد نشود.
• سفته‌بازی در بازار کمتر شود.
• قابلیت کنترل روی رشد بی‌رویه‌ی سهام یا سقوط ارزش آن‌ها به وجود خواهد آمد.
• زیان سهامداران در بازار به‌طرز چشمگیری کاهش یابد و با آرامش خاطر و اطمینان بیش‌تری به معامله بپردازند.
• سهام به‌صورت واقعی رشد کند. (یعنی این طور نیست که تنها با صف تقاضا، و بدون عرضه، قیمت سهم بالا برود و برای تغییر قیمت حتما باید معامله صورت بگیرد).

نکته: در حال حاضر، در تمام شرکت‌های بورسی، می‌بایست ۱۰ درصد از تعداد سهام کل شرکت در یک سال مورد معامله قرار گیرد تا قیمت اصلی (پایانی) آن بتواند به بالاترین یا پایین‌ترین حد خود برسد.

تعریف حجم مبنا در بورس به زبان ساده

تعریف حجم مبنا به زبان ساده

حجم مبنا در بورس به معنای حداقل تعداد سهامی است که در یک روز باید معامله شود تا قیمت پایانی سهم بتواند در دامنه‌ی ماکزیمم و مینیمم قیمت خود (۵+ و ۵-) نوسان پیدا کند. برای مثال در شکل بالا می‌بینید که حجم مبنا برای نماد شصدف معادل ۲٫۱۸۲M (۲.۱۸۲.۰۰۰ برگه سهم) باشد. یعنی اگر قیمت پایانی سهم (۲۳.۳۰۸)، بخواهد به ۵+ برسد، حتماً باید حجم معاملات ۲.۱۸۲.۰۰۰ سهم یا بیش‌تر از آن باشد. همان‌طور که در تصویر مشاهده می‌کنید، قیمت پایانی سهم با اندازه‌ی ۱٪ رشد داشته است؛ یعنی به‌اندازه‌ی یک پنجم از آن میزانی که می‌توانست رشد کند، رشد کرده است. می‌دانید چرا این اتفاق افتاده است؟

خیلی ساده است. اگر به حجم معاملات دقت کنید، می‌بینید که مقدار آن برابر با ۴۳۶.۴۰۰ برگه سهم می‌باشد. یعنی به‌اندازه‌ی یک پنجم حجم مبنا، معامله شده است. حال فرض را بر این می‌گیریم که اگر قرار بود قیمت پایانی سهم، ۲ برابر رشد داشته باشد، باید حجم معاملات معادل ۸۷۲.۸۰۰ (۲ × ۴۳۶.۴۰۰) باشد. بنابراین در این‌جا برای آنکه قیمت پایانی بتواند تا ۵+ رشد داشته باشد، حتماً باید حجم معاملات سهم در قیمت ۵+ حداقل ۲.۱۸۲.۰۰۰ برگه سهم باشد. به‌این ترتیب و با استفاده از قانون حجم مبنا در بورس قیمت سهم واقعی‌تر و دارای اعتبار بیش‌تری خواهد شد و خبری از سفته‌بازی روی سهم نخواهد بود.

حجم مبنای کم خوب است یا زیاد؟

حجم مبنای کم خوب است یا زیاد

دقت داشته باشید که هرچقدر میزان حجم مبنا برای سهمی بزرگتر باشد، آن سهم سخت‌تر دچار نوسان خواهد شد. چراکه در این سهم باید تعداد بیشتری سهم معامله شود تا قیمت پایانی بالا برود. خب می‌توان گفت که این موضوع به‌تنهایی نه خوب است و نه بد. زمانی‌که شما اقدام به خرید سهمی با حجم مبنای بزرگ خواهید کرد، در واقع برای این سهم صف خرید تشکیل شده است. اما از آن‌جایی که این یک سهم بسیار خوب می‌باشد، فعلاً کسی حاضر به فروش آن نخواهد شد. این امرموجب می‌شود تا حجم مبنا پر نشود و قیمت از این بالاتر نرود و روز بعد در پیش بازار، این قیمت به عنوان صفر بازار در نظر گرفته شود.

حال اگر میزان حجم مبنا برای سهمی خیلی کوچک باشد، هر کس می‌تواند با یک مبلغ ناچیز، سهم را مثبت و یا منفی کند و در روند معاملات اختلال به‌وجود بیاورد. در چنین حالتی معامله‌گران تصور می‌کردند که سهم مثبت است. بنابراین خرید خود را انجام می‌دادند و اندکی بعد با صف فروش مواجه می‌شدند. اما با این حال، نوسان‌گیرها و تریدرهای روزانه، معمولاً به حجم مبناهای کوچک علاقه دارند. چرا که می‌توانند روی این نمادها نوسان‌های بیشتری پیدا کرده و سود بالاتری از آن‌ها کسب نمایند.

نحوه محاسبه حجم مبنا در بورس

در اسفند سال ۹۸ روش محاسبه حجم مبنا در بورس تغییر کرد. بر اساس تعریف جدید ارائه شده از سوی سازمان بورس بعد از پایان آخرین روز معاملاتی هر هفته، حجم مبنا برای هفته‌ی آتی محاسبه می‌شود. برای محاسبه‌ی حجم مبنا کافی است تا عدد ۰.۰۰۰۴ در تعداد سهام شرکت ضرب شود و پس از آن عدد به دست آمده در قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی هفته ضرب شده تا ارزش مبنا برای هفته‌ی آینده به‌دست آید. البته نیازی نیست شما خودتان به محاسبه‌ی این عدد بپردازید و می‌توانید در سایت TSETMC حجم مبنای هر سهم را ببینید.

جزییات فرمول حجم مبنا برای شرکت‌های بورسی

۱. برای شرکت‌هایی با تعداد سهام کمتر از ۲۰ میلیارد سهم

• اگر عدد به‌دست آمده (حجم مبنا × قیمت پایانی) بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد باشد، حجم مبنا به درستی محاسبه شده است.
• اگر عدد به‌دست آمده کمتر از ۵۰ میلیارد ریال باشد:

قیمت پایانی سهم در پایان آخرین روز معاملاتی هفته / ۵۰ میلیارد ریال = حجم مبنا

• اگر عدد به‌دست آمده بیشتر از ۱۰۰ میلیارد ریال باشد:

قیمت پایانی سهم در پایان آخرین روز معاملاتی هفته / ۱۰۰ میلیارد ریال = حجم مبنا

۲. برای شرکت‌هایی با تعداد سهام بیشتر از ۲۰ میلیارد سهم

• اگر عدد به‌دست آمده (حجم مبنا × قیمت پایانی) بین ۵۰ تا ۱۲۰ میلیارد باشد، حجم مبنا به‌درستی محاسبه شده است.
• اگر عدد به‌دست آمده کمتر از ۵۰ میلیارد ریال باشد:

قیمت پایانی سهم در پایان آخرین روز معاملاتی هفته / ۵۰ میلیارد ریال = حجم مبنا

• اگر عدد به‌دست آمده بیشتر از ۱۲۰ میلیارد ریال باشد:

قیمت پایانی سهم در پایان آخرین روز معاملاتی هفته / ۱۲۰ میلیارد ریال = حجم مبنا

عدد ۱ برای حجم مبنا در بورس به چه معناست؟

عدد ۱ برای حجم مبنا در بورس به چه معناست؟

حجم مبنا در بورس برای برخی سهم‌ها گاهی ممکن است معادل ۱ در نظر گرفته شود. این بدان معناست که که هر تغییری در قیمت آخرین معامله، دقیقاً باعث تغییر در قیمت پایانی در همین عدد خواهد شد. برای مثال برای حق تقدم‌ها، حجم مبنا برابر با ۱ فرض می‌شود.

سخن آخر

در این مقاله از سایت آموزش چراغ به بررسی مفهوم حجم مبنا در بورس و نحوه محاسبه آن پرداختیم. در واقع عنوان حجم مبنا با این هدف وارد بازار بورس شد تا کنترلی بر روی رشد بی‌رویه‌ی قیمت سهام و یا سقوط ارزش آن‌ها وجود داشته باشد. اگر حجم مبنا را از بازار بورس حذف کنند، قیمت‌ها حتی با معامله شدن چند سهم محدود هم می‌توانند تحت تاثیر قرار گیرند و به طرز غیرواقعی و کاذبی تغییر نمایند. چراغ ، به‌عنوان پلتفرم آموزش و کاریابی در تلاش است تا با بیان نکات آموزشی مهم در زمینه‌ی کار و سرمایه‌گذاری به شما برای رسیدن به موفقیت در این زمینه‌ها کمک نماید.

حجم مبنا چیست و چگونه محاسبه می شود؟

حجم مبنا برای اولین بار در سال 1382 برای کمک به حفظ آرامش در معاملات سهام و جلوگیری از ایجاد نوسانات غیرمعمول، کاذب یا شدید در بورس تهران تعریف شد. کاربرد اصلی حجم مبنا در محاسبه قیمت پایانی نمادهای بورس تهران است. در واقع در برخی اوقات که قیمت یک سهم در سراسر روز معاملاتی قفل صف خرید یا صف فروش بوده اما قیمت پایانی آن با قیمت صف خرید و یا صف فروش برابر نیست، همین حجم مبناست. میزان حجم مبنا به شکل خودکار توسط سامانه معاملات اندازه‌گیری می‌شود و سرمایه‌گذاران و معامله‌گران نقشی در محاسبه آن و یا تغییر در میزان آن ندارند.

تعریف حجم مبنا

حجم مبنا در سایت شرکت بورس اوراق بهادار تهران به این صورت تعریف شده است: ( آن مقدار از سهام که باید در هر روز مورد دادوستد قرار گیرد تا تمام درصد تغییرات مجاز در آن روز در تعیین قیمت روز بعد لحاظ شود. هدف از تعیین حجم مبنا این است که سرمایه گذاران اطمینان داشته باشند که نوسانات قیمت سهام در نتیجه خرید و فروش تعداد مشخصی از سهام شرکت صورت گرفته است و در نتیجه وجود حجم می تواند مانع از ایجاد قیمت های غیرواقعی و کاذب در بازار شود). به بیان دیگر، در صورتی که حجم معاملات روز نماد برابر حجم مبنای سهم باشد، امکان تغییر قیمت پایانی تا 5 درصد ( مثبت یا منفی ) در روز ایجاد می‌شود. هرچه حجم معاملات سهام آن روز به نسبت حجم مبنا کمتر باشد، میزان رشد یا کاهش قیمت پایانی کمتر خواهد بود.

مثالی از کاربرد حجم مبنا در محاسبه قیمت پایانی

همانطور که می دانید، قیمت پایانی یک سهم، میانگین حجمی از قیمت معاملات آن سهم در آن روز معاملاتی می باشد. به عنوان مثال فرض کنید قیمت پایانی یک سهم در تابلوی معاملاتی بورس و فرابورس که دامنه نوسان برابر 5 درصد است، در یک روز معاملاتی برابر 200 می باشد. یعنی در روز معاملاتی بعد، این سهم می تواند بین قیمت های 190 تا 210 نوسان داشته باشد. اکنون فرض کنید میانگین حجم دار قیمت سهم در پایان روز معاملاتی برابر 204 باشد که به معنای 2%+ تغییر می باشد.

فرض دیگر اینکه حجم مبنای سهم برابر 500,000 می باشد. اگر حجم معاملات سهم در آن روز معاملاتی برابر یا بیشتر از حجم مبنای آن باشد، قیمت پایانی آن برابر همان 204 تومان که در بالا ذکر کردیم، می باشد. اما فرض کنید که به عنوان مثال حجم معاملات سهم، برابر 250,000 یا در واقع نصف حجم مبنا باشد. در این صورت درصد تغییر قیمت پایانی به همان نسبت کم می شود. یعنی به جای 2 درصد، نصف این مقدار یعنی 1 درصد در محاسبه قیمت پایانی اعمال می شود. اگر حجم معاملات یک چهارم حجم مبنا باشد، به همین ترتیب یک چهارم تغییرات یعنی 0.5 درصد در قیمت پایانی اعمال می شود.

در کل حجم مبنا به منظور اطمینان از خرید و فروش یک سهم استفاده می شود تا بتواند قیمت مورد نظر برای نوسان مثبت یا منفی را در خود لحاظ کند و از آنجا که در قیمت پایانی سهام تاثیر می گذارد، در محاسبه ی تغییرات شاخص کل بورس نیز موثر است. با استفاده از این ابزار امکان نوسان کاذب برای نمادهای بورسی از بین می رود.

حجم مبنا را از کجا ببینیم؟

قانون حجم مبنا برای اولین بار در سال 1382 معرفی شد که اخیرا و در سال 1398 دچار تغییرات کوچکی شد. این میزان در تابلوی سهم در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (TSETMC.COM) برای هر سهم قابل مشاهده خواهد بود. برطبق قانون، تعداد حجم مبنا، براساس قیمت پایانی سهام در آخرین روز معاملاتی هرهفته محاسبه و از نخستین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می‌شود.

حجم مبنای 1

برای برخی از نمادها مانند حق تقدم ها ممکن است مشاهده کنید که حجم مبنا برابر 1 در نظر گرفته شده است. این به آن معنا می باشد که حتی با یک معامله، کلیه ی تغییرات در قیمت پایانی سهم لحاظ می شود. هم چنین گاهی اوقات در نمادهای اصلی نیز در مواردی خاص، استثنائا حجم مبنا برابر 1 در نظر گرفته می شود.

آیا حجم مبنای کم خوب است؟

تا اینجا حتما متوجه شده اید که سهمی که حجم مبنای بزرگی دارد، سخت تر دچار نوسان می شود و در آن سهم تعداد سهم بیشتری باید معامله شود تا قیمت پایانی آن تغییر کند. این موضوع خوبی ها و بدی های خود را دارد. به عنوان مثال یک سهم با حجم مبنای بزرگ از نظر معامله گران با ارزش تلقی شده و برای آن در 5%+ صف خرید تشکیل می شود اما کسی حاضر به فروش سهم خود نیست و بنابراین حجم مبنا پر نشده و مثلا قیمت پایانی سهم تنها 1 درصد بالا می رود. در نتیجه روند رشد سهم بسیار کند می شود.

اما از طرفی اگر حجم مبنا کم باشد، برخی افراد که پول کافی برای این کار دارند، راحت تر می توانستند سهم را مثبت یا منفی کرده و در روند معاملات سهم حجم مبنا چگونه محاسبه می شود؟ اختلال ایجاد کنند. این موضوع باعث می شود که نوسانگیرها به حجم مبناهای کوچک علاقه بیشتری داشته باشند چرا که روی این نمادها قادر به گرفتن نوسان بیشتری هستند.

مثال های بیشتر برای درک حجم مبنا

برای درک بیشتر شما از مفهوم حجم مبنا، مثال های بیشتری را در این بخش بررسی می کنیم. فرص کنید حجم مبنای یک نماد در بورس تهران برابر 5 میلیون باشد و قیمت پایانی آن براساس میانگین حجمی قیمت های معامله شده در طول روز برابر 1500 تومان باشد که نسبت به قیمت پایانی روز قبل، 5%+ رشد را نشان می دهد. (یعنی این سهم در صف خرید قرار دارد.) اما اگر حجم معاملات سهم در آن روز برابر 600 هزار باشد، تغییرات قیمت پایانی آن برابر خواهد بود با:

5 * 600000/5000000 = 0.6

یعنی از تغییرات قیمت پایانی 5 درصدی که براساس میانگین حجمی محاسبه شده بود، تنها 0.6 درصد آن اعمال می شود! این امر در مورد بازار نزولی و صف های فروش نیز صدق می کند. به عنوان مثال به ناحیه ی مشخص شده در نمودار زیر که متعلق به یکی از نمادهای فرابورس ایران می باشد، دقت کنید.

همانطور که ملاحظه می کنید، این سهم برای مدت بیشتر از 20 روز کاری، درصف فروش قفل بوده است و این یعنی خریداران در این مدت به هر دلیلی حاضر به خرید این سهم نبوده اند. اما با این وجود مشاهده می کنید که کندل ها با فواصل قیمتی بسیار ناچیزی از یکدیگر شکل گرفته اند. فکر می کنید این امر به چه دلیلی می باشد؟ با نگاه کردن به حجم معاملات سهم در این دوره در پایین نمودار، متوجه موضوع خواهید شد. همانطور که می بینید حجم معاملات در این دوره بسیار ناچیز بوده است و در نتیجه با توجه به موضوع حجم مبنا که آنرا بررسی کردیم، تغییرات قیمت پایانی سهم نزدیک به صفر بوده است. پس اگر در نمودار برخی از سهام با چنین مواردی رو به رو شدید، علت آنرا خواهید دانست.

جمع بندی

در این مقاله با مفهوم حجم مبنا در بورس اوراق بهادار ایران آشنا شدیم و دانستیم که حجم مبنا در اصل ابزاری برای جلوگیری از نوسان کاذب قیمت سهام می باشد و همچنین حجم مبنا یکی از پارامترهای بسیار مهم در تابلو خوانی است که برای سرمایه گذاری موفق در بورس باید آن را در نظر گرفت.

فرمول حجم مبنا و نحوه محاسبه آن!

حجم مبنا از جمله مفاهیمی است که در تابلوخوانی بورس اهمیت بسیار زیادی دارد. در این مطلب به شما می‌گوییم حجم مبنا چیست و شما را با این مفهوم بیشتر آشنا می‌کنیم، با ما همراه شوید.

از مفاهیم مهم در بورس که برای آغاز سرمایه‌گذاری باید با آن آشنا شویم، حجم مبنا است. بازاری که به ویژه در سال‌های اخیر مورد توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران قرار گرفته است و آشنایی با مفاهیم مختلف آن می‌تواند به فعالان بورس برای تحلیل بهتر این بازار و در نهایت داشتن معاملاتی موفق‌تر کمک کند. حجم مبنا از جمله این مفاهیم است که در تابلوخوانی بورس اهمیت بسیار زیادی دارد. در این مطلب به شما می‌گوییم حجم مبنا چیست و شما را با این مفهوم بیشتر آشنا می‌کنیم، با ما همراه شوید.

حجم مبنا چیست؟

با توجه به این که حجم معاملات انجام‌شده در بورس بسیار زیاد است، امکان دارد افرادی به دنبال ایجاد تغییر و دست‌کاری در قیمت و تأثیرگذاری در بازار باشند تا از این راه به کسب سود و منفعت برای خود بپردازند. یکی از راهکارها برای جلوگیری از چنین سوءاستفاده‌هایی قانون حجم مبنا است.
در واقع حجم مبنا بیان می‌کند که شرکت‌ها چگونه می‌توانند قیمت‌ها را تغییر دهند تا از به وجود آمدن قیمت‌های غیر واقعی در بازار جلوگیری شود و انجام معاملات با اطمینان بیشتری همراه باشد.
همچنین شایان ذکر است که قانون حجم مبنا نخستین بار در سال ۱۳۸۲ برای کنترل روند نوسان قیمت سهام مورد استفاده قرار گرفت تا از افزایش یا کاهش بیش از حد و بی‌رویه قیمت جلوگیری کند. این قانون با گذر زمان تغییراتی یافت تا عملکرد مناسب‌تری در بازار داشته باشد.

فرمول حجم مبنا

سرمایه‌گذاران می‌توانند با مراجعه به سایت رسمی بورس اوراق بهادار تهران، حجم مبنا برای نمادهای بورسی مدنظرشان را مشاهده کنند و نیازی به یادگیری شیوه محاسبه آن ندارند زیرا توسط خود بورس محاسبه می‌شود.

حجم مبنا برای نخستین بار برابر با پانزده درصد از کل سهام شرکت در طول یک سال تعریف شد. به این ترتیب اگر تعداد روزهای کاری یک شرکت در طول سال را مساوی دویست و پنجاه روز در نظر بگیریم، پانزده درصد از کل سهام شرکت در طول یک سال با شش ده هزارم تعداد کل سهام در طول روز برابر می‌شود که به صورت زیر قابل محاسبه است:

یعنی دست کم باید ۰٫۰۰۰۶ از تعداد کل سهام یک شرکت در طول روز معامله شوند تا شرکت مجوز ایجاد تغییر در قیمت را برای روز بعد به دست آورد.

فرمول مبنا با ۱۰ درصد

پس از مدتی فرمولی که بالاتر آوردیم تغییر یافت و به صورت ۱۰ درصد از کل سهام شرکت در طول یک سال تعیین شد. یعنی اگر مانند فرمول قبلی، تعداد روزهای معاملاتی سال را برابر ۲۵۰ فرض کنیم، در این صورت حجم مبنای روزانه برابر با چهار ده هزارم کل سهم می‌شود که به شکل زیر محاسبه شده است:

برای مدتی هم حجم مبنا را به صورت ۲۰ درصد از کل سهام در طول سال وضع کردند که مجددا با فرض برابری تعداد روزهای کاری سال با ۲۵۰، حجم مبنای روزانه با ۰٫۰۰۰۸ مساوی می‌شد.

سرانجام، در روز ۱۲ اسفند ۹۸ شرکت بورس اوراق بهادار تهران، حجم مبنای شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار را برابر با ۰٫۰۰۰۴ سهم شرکت تعریف کرد، به این شرط که حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌هایی با سرمایه کمتر از بیست هزار میلیارد ریال، برابر با ۱۰۰ میلیارد ریال باشد و برای شرکت‌ها با سرمایه بیست هزار میلیارد ریال یا بیشتر مساوی ۱۲۰ میلیارد ریال است. همچنین حداقل ارزش مبنا برای همه شرکت‌ها و مؤسسه‌های پذیرفته‌شده، برابر با پنجاه میلیارد ریال تعریف می‌شود.

مثالی برای محاسبه حجم مبنا

فرض کنید کل سهامی که یک شرکت دارد برابر با ۵۰۰ میلیون سهم باشد. اگر تعریف حجم مبنا را به صورت ۱۰ درصد از کل سهام شرکت در طول سال در نظر بگیریم و تعداد روزهای کاری سال هم برابر ۲۵۰ باشد، حجم مبنای این شرکت به صورت زیر محاسبه می‌شود.
یعنی باید حداقل دویست هزار سهم این شرکت معامله شود تا مجوز تغییر در قیمت برای روز بعد را داشته باشد.

کاربرد حجم مبنا

یکی از کاربردهای حجم مبنا در محاسبه قیمت پایانی است. در تابلوی معاملات تالار بورس دو نوع قیمت یکی آخرین قیمت و دیگری قیمت پایانی مشاهده می‌شود. منظور از آخرین قیمت همان قیمت آخرین معامله انجام‌شده برای آن سهم است. اما قیمت پایانی یک سهم در طول روز، برابر با میانگین قیمت‌های معاملات انجام‌شده برای آن سهم در همان روز تعریف می‌شود.

زمانی که حجم معاملات در یک روز کمتر از حجم مبنا باشد، قیمت پایانی کمتر از میانگین قیمت معاملات خواهد بود.

حذف حجم مبنا

به منظور افزایش نقدشوندگی نمادهای دارای صف فروش یا خرید، فرابورس ایران در تاریخ ۵ دی ۱۴۰۰ در اطلاعیه‌ای بیان کرد که حجم مبنای آن‌ها را حذف کنند، به صورتی که برای نمادهایی در بازار پایه که دارای صف خرید یا فروش به مدت بیست روز معاملاتی باشند، مبنا به عدد یک تغییر می‌کند که این موضوع عملا به معنای حذف حجم مبنا برای چنین نمادهایی است.

سخن آخر

در این مطلب به شما گفتیم حجم مبنا چیست؟ حجم مبنا بیان می‌کند که شرکت‌ها چگونه می‌توانند قیمت‌ها را تغییر دهند تا از به وجود آمدن قیمت‌های غیر واقعی در بازار جلوگیری شود. آشنایی با حجم مبنا و دیگر اطلاعاتی که در خصوص وضعیت معاملات سهم‌های مختلف ارائه می‌شود می‌تواند به فعالان بورس برای تحلیل بهتر این بازار کمک کند.

حجم مبنا چیست و قانون جدید چگونه در معاملات سهام اثر می‌گذارد؟

در بازارهای سهام موجود در کشورهای مختلف، قانون گذاران به دنبال ایجاد شرایطی هستند که علاوه بر تعیین مناسب قیمت‌ها در چهارچوب خرید و فروش معامله گران، جلوی مداخلات اشخاص فرصت‌ طلب یا سوء استفاده‌گر گرفته شود.

به همین دلیل، همیشه راه‌حل‌هایی برای جلوگیری از اعمال نفوذ این افراد در چرخه طبیعی معاملات و به دنبال آن نوسان‌های غیر معمول قیمت در نظر گرفته می‌شود تا علاوه بر جلوگیری از ضرر کردن سهامداران، مسیر طبیعی معاملات اوراق بهادار به درستی و بدون ایجاد مشکل طی شود.

به همین دلیل، یکی از عواملی که می‌تواند به جریان مناسب داد و ستدها در بازارهای مالی کمک کند، ایجاد چهار چوبی است که به وسیله آن تمام طرف‌های موجود از جمله ناشران – شرکت‌هایی که نماد معاملاتی آنها در بازار معامله می‌شوند – کارگزاران و هر یک از اشخاص حقیقی یا حقوقی که به شکلی در چرخه معاملات بازار دخالت دارند، بتوانند به راحتی و با حداکثر امنیت در آن به داد و ستد بپردازند.

به همین دلیل است که در تمامی بازارهای اوراق بهادار از جمله بورس نیویورک، بورس‌های شانگهای، توکیو، فرانکفورت و غیره، نهادهایی برای حفظ چهارچوب معاملات و کنترل بر شیوه انجام آن فعالیت می‌کنند. در ایران نیز سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان متولی انجام معاملات در بازار سرمایه، از طریق شرکت‌های زیر مجموعه خود – شامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران و شرکت فرابورس ایران – در انجام معاملات سهام نظارت دارد. در ادامه به توضیح حجم مبنا می‌پردازیم.

کلیات حجم مبنا

در همین راستا یکی از ابزارهایی که از سال ۱۳۸۲ و در زمان تصدی دکتر حسین عبده تبریزی برای کمک به حفظ آرامش در معاملات سهام از آن استفاده می‌شود، حجم مبنا است. با استفاده از این ابزار، امکان نوسان غیر معمول و کاذب برای سهم‌های بورسی از بین می‌رود. کاربرد اصلی حجم مبنا در محاسبه قیمت پایانی نماد‌های فعال در بورس تهران است.

این ابزار تنها در بورس تهران مورد استفاده قرار می‌گیرد و میزان آن به طور خودکار، توسط سامانه معاملات اندازه گیری می‌شود. بنابراین هیچ یک از معامله‌گران در محاسبه آن دخالتی ندارند و می‌توانند آن را همیشه در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (tsetmc) و برای هر یک از نمادها مشاهده کنند. برای آنکه بتوانیم حجم مبنا را به خوبی توضیح دهیم ابتدا لازم است تعریفی دقیق از قیمت پایانی داشته باشیم.

قیمت پایانی چیست؟

قیمت پایانی به طور ساده عبارت است از قیمتی که بر اساس میانگین وزنی معاملات هر نماد در یک روز به دست می‌آید. اما آنچه که قیمت پایانی در بورس تهران را از نمادهای مورد معامله در فرابورس جدا می‌کند میزان حجم مبنا تعیین شده از سوی هر یک از این بازارها است. درحالی که بورس تهران حجم مبنا نمادها را بر اساس قوانین داخلی محاسبه می‌کند، مطابق با دستورالعمل‌های به کار گرفته شده در فرابورس، حجم مبنا برای تمامی نمادهای این بازار «عدد یک» در نظر گرفته شده است.

بنابراین قیمت پایانی در هر یک از نمادهای فرابورسی برابر با میانگین موزون تمامی معاملات انجام شده در روز خواهد بود. این در حالی است که نمادهای بورسی باید برای به دست آمدن قیمت پایانی هر روز عدد حاصل از میانگین وزنی را متناسب با حجم مبنا تعیین شده برای آن نماد تعدیل کنند.

لازم به ذکر است از تاریخ ۱۲ اسفند ۹۸، حجم مبنا در شرکت های بورسی تغییر کرده و در شرکت های فرابورسی نیز حجم مبنا جهت محاسبه قیمت پایانی قرار داده شده و دیگر حجم مبنای این شرکت ها یک نیست. که در ادامه به توضیح جزییات این قانون نیز پرداخته خواهد شد.

تعریف حجم مبنا

مطابق با تعریف مندرج حجم مبنا چگونه محاسبه می شود؟ در تارنمای شرکت بورس اوراق بهادار تهران، حجم مبنا عبارت است: آن تعداد از یک نوع اوراق بهادار که باید در هر روز مورد دادوستد قرار گیرد تا تمام درصد تغییرات مجاز در آن روز در تعیین قیمت روز بعد لحاظ شود.

هدف از تعیین حجم مبنا این است که سرمایه گذاران اطمینان داشته باشند که نوسانات قیمت سهام در نتیجه خرید و فروش تعداد مشخصی از سهام شرکت صورت گرفته است و در نتیجه وجود حجم می تواند مانع از ایجاد قیمت های غیراقعی و کاذب در بازار می شود.

با موافقت شورای عالی بورس و اوراق بهادار و طبق مصوبه های جلسه هفتم اسفندماه ۹۸ هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار مقرر شد که برای شرکت های موجود در بازارهای اول، دوم و پایه فرابورس ایران حجم مبنا معادل ۴ در ده هزار تعداد سهام شرکت اعمال شود. فرابورس ایران اعلام کرد که حداقل ارزش مبنا در بازارهای اول و دوم فرابورس، ۵۰ میلیارد ریال و در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز بازار پایه به ترتیب ۲۰، ۱۰ و ۵ میلیارد ریال در نظر گرفته شده است.

همچنین حداکثر ارزش مبنا برای شرکت های با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر ۱۲۰ میلیارد ریال تعیین شده است و برای شرکت های با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال، حداکثر ارزش مبنا ۱۰۰ میلیارد ریال خواهد بود.

طبقه بندی حداقل ارزش	ارزش
حداقل ارزش مبنای بازار اول و دوم فرابورس	۵۰ میلیارد ریال
حداقل ارزش مبنای تابلو زرد	۲۰ میلیارد ریال
حداقل ارزش مبنای تابلو نارنجی	۱۰میلیارد ریال
حداقل ارزش مبنای تابلو قرمز	۵میلیارد ریال

طبقه بندی حداکثر ارزش	ارزش
حداکثر ارزش مبنای شرکت با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر	۱۲۰میلیارد ریال
حداکثر ارزش مبنای شرکت با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال	۱۰۰میلیارد ریال

از سوی دیگر، تعداد حجم مبنای هر سهم، بر اساس قیمت پایانی سهام در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از نخستین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می شود. همچنین در صورت اعمال اقدامات شرکتی، تغییرات حجم مبنا بر اساس مقررات و با رعایت نصاب های یادشده محاسبه و اعمال خواهد شد. این حجم مبنا داینامیک است یعنی برای هفته بعد در آخرین روز کاری هفته به روزرسانی می شود لذا اگر قیمت سهام بالا رود حجم مبنا کاهشی و اگر قیمت پایین آید افزایشی است.

همچنین از تاریخ ۱۲ اسفند ماه تغییر در حجم مبنای شرکت های بورسی را شاهد هستیم و حداقل ارزش حجم مبنا (تعداد حجم مبنا ضربدر قیمت پایانی چهارشنبه هر هفته) ۵۰ میلیارد ریال و در شرکت هایی با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر، ۱۲۰ میلیارد ریال و با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال ۱۰۰ میلیارد ریال تعیین می گردد. در فرمول قبلی حداقل ارزش ۵۰۰ میلیون ریال و حداکثر ارزش ۱۰ میلیارد ریال بود.

کارکرد قانون جدید حجم مبنا در بورس

کارکرد تغییر قانون حجم مبنا، به نوعی هم اسکیل کردن روند رشد با وضعیت ورود نقدینگی در بازار است. در بازار فرابورس، انتظار می رود این قانون از سرعت رشد بازار کم کند، اما این موضوع تاثیر خود را بیشتر در سهام شرکت های کوچک تری نشان خواهد داد که پیش از این و در عدم وجود حجم مبنا با دستکاری قیمت ها، پروژه شدن و با حجم کوچکی از پول رشد می کردند.

گرچه حجم معاملات اکثر این شرکت ها بیش از دو برابر فرمول اتخاذ شده در روز می باشد و با توجه به در نظر گرفتن قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی هفته برای محاسبه حجم مبناء هرچه قیمت بالاتر برود نیاز به حجم مبنای کمتری خواهد بود و این موضوع قیمت ها را به سمت بالاتر سوق می دهد.

بنظر می رسد این قانون کمک کند، نزولی شدن متداوم و قفل شدن در صف فروش نداشته و در صف فروش نیز حجم متناسبی دست به دست شود که با ورود سهامدار جدید از شدت نزول کاسته خواهد شد و در صورت عدم معامله قیمت پایانی ترمز نزول قیمت را خواهد کشید و این مسئله در روزهای منفی به کمک بازار خواهد آمد.

در مجموع با توجه به ورود حجم بالایی از نقدینگی، انتظار می رود چهارچوب های قانونی نیز به مراتب حرفه ای تر و تکمیل شوند، این قانون کمک می کند قیمتها مبتنی بر حجم های واقعی تر مشخص شده و اثر قیمت سازی در بازار کمرنگ تر شود.

در انتها، توضیح ساده این مفهوم چنین است که اگر حجم مبنا برابر با حجم معاملات یک روز یک نماد باشد، قیمت پایانی معاملات آن روز برابر با میانگین وزنی تمامی معاملات در روز یاد شده خواهد بود. اما اگر میزان معاملات انجام شده در یک روز تنها درصدی از حجم مبنا باشد دیگر نمی‌توانیم قیمت پایانی را تنها با گرفتن میانگین وزنی از همه معاملات آن روز به دست بیاوریم.

چگونگی محاسبه حجم مبنا

برای آنکه چگونگی به کارگیری حجم مبنا را به خوبی توضیح دهیم با مثالی ساده کار را پی می‌گیریم. فرض کنید که یک نماد، حجم مبنایی برابر با ۲ میلیون سهم دارد. در چنین شرایطی اگر قیمت پایانی این نماد در روز گذشته ۱۲۰ تومان باشد و میزان معاملات آن در روز مورد نظر به یک میلیون سهم (یعنی ۵۰ درصد حجم مبنا) برسد.

در اولین قدم از محاسبه قیمت پایانی روز جاری، ابتدا میانگین وزنی معاملات آن روز را به دست می‌آوریم. سپس تفاوت میانگین به دست آمده با قیمت پایانی روز گذشته را در نسبت معاملات امروز به حجم مبنا ضرب می‌کنیم و آن را به قیمت پایانی روز گذشته اضافه خواهیم کرد تا قیمت پایانی به دست آمده در این روز محاسبه شود. در این حالت اگر فرض کنیم که میانگین وزنی معاملات روز جاری ۱۳۰ باشد، قیمت پایانی نماد برابر با ۱۲۵ تومان خواهد بود.

میانگین وزنی معاملات امروز: ۱۳۰

قیمت پایانی روز گذشته: ۱۲۰ تومان

حجم مبنا: ۲ میلیون سهم

حجم معاملات روز جاری: ۱ میلیون سهم

تفاوت میانگین وزنی معاملات امروز با قیمت پایانی در روز گذشته:

۱۳۰-۱۲۰=۱۰

تعدیل با حجم مبنا:

۵=۱۰*۰.۵

قیمت پایانی امروز:

۱۲۵=۱۲۰+۵

بنابراین مبنای تغییرات قیمت‌ها و سقف مجاز نوسان روز بعد، در بازه ۵ درصد مثبت و ۵ درصد منفی خواهد بود.

حجم مبنا چیست ؟

اگر شروع به فعالیت در بازار بورس کرده باشید و یا اگر با فعالان بازار بورس در ارتباط باشید احتمالا با این اصطلاح روبه رو شده اید:
“آیا معاملات فلان سهم حجم مبناش رو پر کرده ؟ “
” حجم مبنا چقدر هست ؟ “
” نتونست حجم مبناشو بزنه “
“حجم مبناشو پر کرد”
برای توضیح دقیق و شفاف حجم مبنا ابتدا به تعریف برخی مفاهیم دیگر می پردازیم.

دامنه نوسان

برای دریافت اطلاعات سهام اگر به سایت tsetmc.com و یا سایت سهمیو سر زده باشید، برای هر سهم در روز معاملاتی بازه ی قیمتی تعیین میشود تحت عنوان بازه مجاز .
بازه مجاز در واقع بازه ای است که در آن حداقل و حداکثر قیمتی که یک سهم می تواند در روز معامله شود را نشان می دهد.

چگونه بازه مجاز برای هر سهم تعیین می شود ؟

برای مثال سهمی که قیمت پایانی روز قبل آن 200 تومان است، در اطلاعات مربوط به بازه مجاز آن قیمت حداقل 190 تومان و حداکثر آن 210تومان درج شده است.
پس دامنه ی نوسان این سهم نسبت به قیمت پایانی آن در روز قبل +5 و –5 درصد است.
لازم به توضیح است دامنه نوسان برای بازارهای مختلف متفاوت است. برای کسب اطلاع در این خصوص پیشنهاد میکنیم در خصوص بازارهای بورس و فرابورس مطالعه نمایید.

قیمت پایانی

قیمت پایانی برابر است با میانگین موزون کلیه معاملات یک سهم در یک روز معاملاتی.
فرض کنید یک سهم در قیمت های متفاوتی در یک روز معامله می شود:

قیمت	حجم
190	200.000
200	150.000
210	50.000
220	3.000.000

شما اگر بخواهید میانگین قیمتی که این سهم معامله شده را به دست آورید. باید میزان حجمی که در هر قیمتی معامله شده را در میانگین در نظر بگیرید. چون برای مثال این سهم در قیمت 220 تومان 3 میلیون سهم معامله شده و در قیمت 200 تومان 150 هزار سهم معامله شده است.
در نتیجه :
میانگین موزون = مجموع (حاصلضرب قیمت در میزان حجم معامله شده ) / مجموع حجم معامله شده
و این میانگین موزون همان قیمت پایانی برای این سهم است. که میتوانید این اطلاعات را در سایت سهمیو برای هر سهم مشاهده کنید.

چرا حجم مبنا به وجود آمد ؟

در مثالی که در خصوص دامنه نوسان زدیم، در نظر بگیرید من تعداد 50 برگه سهم از این سهم را دارم. طبق اطلاعات این سهم، بازه ی مجاز برای معاملات آن بین 190 تا 210 تومان است.
در نظر بگیرید من اگر تعداد 50 سهم خودم را با قیمت 210 تومان سفارش فروش بگذارم و همین میزان سفارش خرید گذاشته شود چه اتفاقی می افتد ؟
در این شرایط قیمت پایانی سهم را محاسبه کنید :
قیمت پایانی :

پس درصد قیمت پایانی امروز نسبت به دیروز 5 درصد افزایش داشته است.
این اتفاق ممکن است حجم مبنا چگونه محاسبه می شود؟ تعمدا و برای افزایش و یا کاهش ارزش سهم رخ دهد.
لذا سازمان بورس مفهومی به نام حجم مبنا را اعلام کرد. حجم مبنا به جلوگیری از بازاری هیجانی و داشتن ریسک کنترل شده و اینکه معاملات بر اساس عرضه و تقاضا انجام شود کمک میکند.

علاوه بر این موارد حجم مبنا باعث شد درصد قیمت پایانی سهم بعد از یک روز معاملاتی میزان معقول تری باشد.

تعریف حجم مبنا

حداقل حجمی که باید طی یک روز معاملاتی، معامله شود تا قیمت پایانی با حداکثر و یا حداقل دامنه نوسان برای سهم محاسبه شود.
میزان حجم مبنا برای سهم ها متفاوت است.

فرمول محاسبه حجم مبنا

بر مبنای اینکه سازمان بورس اعلام کرد حداقل 10درصد از سهام یک شرکت باید طی یکسال (250 روز معاملاتی) معامله شود حجم مبنا برای یک روز معاملاتی بدین شکل محاسبه میشود:

کل سهام شرکت * 0.0004 = حجم مبنا برای یک روز

( سوال: اگر یک سهم به اندازه ی حجم مبنای اعلام شده معامله نشد چه میشود ؟ )

در نظر بگیرید حجم معاملات یک سهم در یک روز 2 میلیون باشد.
حجم مبنا برای این سهم 3 میلیون است.
حال به این اصطلاح که یک سهم حجم مبنای خود را کامل نکرده است بر میخوریم.

این سهم اگر به اندازه ی حجم مبنا معامله میشد قیمت پایانی آن میتوانست حداکثر و یا حداقل دامنه نوسانش باشد.
ولیکن در این شرایط که به اندازه حجم مبنای تعیین شده معامله نشده است چه اتفاقی می افتد و چه تاثیری در قیمت پایانی دارد ؟
با یک نسبت ساده می توان فهمید:
(اگر 3 میلیون معامله میشد 5 درصد، حال که 2 میلیون معامله شده است چند درصد؟ )
2M/3M = x/5%

شما می توانید اطلاعات سهم از جمله قیمت پایانی مربوط به هر سهم را در سایت سهمیو دنبال کنید.