استخر نقدینگی
Liquidity Pool یا استخر نقدینگی یکی از قسمت های اساسی اکو سیستم مالی غیر متمرکز یا همان DeFi هستند. استخر نقدینگی را می توان مانند یک توده ی دیجیتالی در نظر گرفت که مقادیر قابل توجهی وجه در آن قرار می گیرد که به بخش اساسی سازندگان بازار دیجیتال (AMM) ها، پروتکل های وام دهی، تولید محصول دارایی های دیجیتال، بیمه های زنجیره ای، بازه های بلاک چین و… تبدیل شده است.
استخر نقدینگی محیطی است که هر کسی می تواند بدون نیاز به مجوز، به آن نقدینگی اضافه کند. استخر نقدینگی پایه و اساس صرافی های غیر متمرکز از جمله یونی سواپ هستند. کاربرانی که استخر های نقدینگی را ایجاد می کنند مقدار مساوی از هر جفت ارز را در جایی به نام استخر قرار می دهند و یک بازار به وجود می آورند.
هر تراکنشی در هر صرافی غیر متمرکز انجام شود، کارمزدی به تهیه کنندگان نقدینگی استخر تعلق می گیرد. Bancor اولین پروتکلی بود که از استخر های نقدینگی استفاده کرد ولی در زمان استفاده ی این پروتکل، خیلی مورد توجه نبود و پس از بهره گیری سواپ از استخر نقدینگی، بسیار مورد توجه قرار گرفت. از دیگر صرافی های غیر متمرکزی که بر بستر بلاک چین اتریوم از استخر های نقدینگی استفاده می کنند، کرو، بالانسر و سوشی سواپ هستند.
دو نوع صرافی غیر متمرکز بر پایه ی بلاک چین اتریوم وجود دارد: یکی صرافی های غیر متمرکزی که از دفتر سفارشات (order book) بهره می گیرند و دیگری صرافی های غیر متمرکزی که از استخر های نقدینگی بهره می گیرند، پس بر این اساس می توان گفت که همه ی صرافی های غیر متمرکز از استخر نقدینگی استفاده نمی کنند.
بیشتر بدانید: شما می توانید برای آشنایی با تامین کننده ی نقدینگی بر روی لینک کلیک کنید.
مقایسه ی استخر های نقدینگی با دفتر سفارشات
در تعریف دفتر سفارشات گفته شد که مجموعه ای از سفارشات بازار را در بر می گیرد. این سیستم سفارشات دریافتی از کاربران را با هم منطبق می کند که به آن matchig engine گفته می شود. پس دفتر سفارشات و موتور انطباق از بخش های اصلی هر صرافی غیر متمرکز است که امکان ایجاد بازار های پیچیده ی مالی را فراهم می کند. در صرافی هایی که از دفتر سفارشات بهره می گیرند، موتور انطباق مسئول وصل کردن خریدار و فروشنده به یکدیگر و انجام معامله می باشد.
استفاده از سیستم دفتر سفارشات در پروتکل هایی که نقدینگی بالایی دارند بسیار کاربردی است اما اگر بازاری نقدینگی پایینی داشته باشد، با مشکلاتی رو به رو خواهد شد که این امر سبب می شود از محبوبیت آن بین عموم کاسته شود. اما در چنین شرایطی استخر نقدینگی کار گشا است و با به کار گرفتن قرارداد های هوشمند، وابستگی توکن ها به حجم معاملات را از بین برده و مشکل نقدینگی را حل می کند.
نحوه ی کار استخر های نقدینگی
در صرافی های مبتنی بر سیستم همتا به همتا (pear-to-pear) خریداران و فروشندگان توسط مکانیزم دفتر سفارشات با هم تعامل دارند. اما در بازار ساز های خودکار معاملات بر پایه ی ارتباط کاربر با قرارداد (pear-to-contact) صورت می پذیرد. همان طور که گفته شد در استخر های نقدینگی که به صورت توده ای از وجوه هستند هنگام معامله ی شخصی در مقابل شما قرار ندارد و مانند خرید سنتی نیازی هم به وجه نقد نیست. در واقع معامله ای که صورت می گیرد با استفاده از نقدینگی موجود در استخر می باشد. برای مثال اگر کسی بخواهد توکنی بخرد به جای وجه نقد از نقدینگی موجود در استخر استفاده می کند. به همین ترتیب فعالیت و قیمت گذاری معامله ی شما توسط الگوریتمی کنترل می شود.
بیشترین کاربرد استخر های نقدینگی
استخر های نقدینگی بیشترین کاربرد را در بازار ساز های خودکار داشته و محبوبیت خاصی دارند. اما فراهم کردن نقدینگی و بهره گیری از استخر های نقدینگی به دلیل سادگی در زمینه های مختلفی قابلیت استفاده دارند، مثلاً یکی از آن ها استخراج نقدینگی یا ییلد فارمینگ است که پلتفرم های کشت سود مثل یرن فایننس (yearn.finence) بر پایه و اساس استخر های استخراج هستند.
کاربران برای کسب سود بیشتر، وجوه خود را به استخر های استخراج این پلتفرم ها وارد می کنند. استخراج نقدینگی یکی از تکنولوژی های مفید برای توزیع توکن های جدید به دست افراد مناسب و حل این مشکل می باشد. به این صورت که توکن ها به شیوه ی الگوریتمی بین کاربرانی که توکن های خود را در استخر های نقدینگی گذاشته اند و متناسب با سهم آن ها پخش می شود. مثلاً وقتی شما نقدینگی پلتفرم هایی مثل یونی سواپ و کامپاند را فراهم می کنید، در ازای آن به شما توکن داده می شود که این توکن سهم شما را در آن پلتفرم مشخص می کند. بنابراین شما می توانید با توکنی که در اختیار دارید در استخرهای نقدینگی تزریق و از این طریق سود کسب کنید.
مزایای استخر های نقدینگی
استخر نقدینگی به عنوان یک بازار ساز خودکار و از پیش تعیین شده، سفارش های خرید و فروش را با هم مچ می کند. به طوری که نیازی به ارتباط معامله گران با یکدیگر نباشد، در واقع با وارد کردن دارایی های تامین کنندگان نقدینگی به استخر نقدینگی، نقدینگی برای ترید فراهم می شود.
در صرافی های متکی بر دفتر سفارش، بازار ساز ها مدام سفارش های خرید و فروش را با توجه به نوسان قیمت تنظیم می کنند. برای چنین کاری نیز، نیاز به یک بازار ساز حرفه ای دارد که زمان و تخصص لازم را برای مدیریت استراتژی ها داشته باشد اما در استخر های نقدینگی این طور نیست و نیازی به جمع آوری اطلاعات در مورد قیمت های دارایی از صرافی های مختلف نیست، بلکه تامین کنندگان نقدینگی دارایی های خود را وارد استخر نقدینگی کرده و قرارداد ها به صورت هوشمند انجام می شود.
هر کسی بدون نیاز به احراز هویت می تواند وارد استخر نقدینگی شده و دارایی خود را درون آن قرار دهد و موانعی که برای فعالیت در صرافی های متمرکز وجود دارد، در این جا مطرح نیست. برای تامین نقدینگی استخر ها باید به صورت جفت ارز باشد یعنی اگر بخواهد ۱۰۰ دلار به استخر ETH/DAI وارد کند باید ۱۰۰ دلار ETH و ۱۰۰ دلار DAI و در مجموع ۲۰۰ دلار واریز کند. سرمایه گذار بابت تامین نقدینگی استخر، توکن هایی را دریافت می کند و این توکن ها به منزله ی سود و سهم تامین کنندگان خواهد بود که در هر زمان قابل برداشت خواهد بود. یعنی هر زمان که معامله ای انجام می شود، کارمزد دریافت شده از آن معامله به عنوان سود به تامین کننده ی نقدینگی داده می شود. کاهش هزینه های گپ در قرارداد های هوشمند صرافی های غیر متمرکز مثل uniswap بسیار پایین است. همچنین در این تراکنش ها اصطکاک کمتری وجود دارد به این معنی که قیمت کار آمد و توزیع کارمزد محاسبه می شود. برای مثال قرارداد های هوشمند فقط قادرند وجوه معامله شده را به همان کیف پول برگردانند اما در uniswap این امکان برای معامله گر ها وجود دارد که دارایی ها را مبادله کرده و آن ها را به کیف پول دیگری ارسال کنند. استخر های نقدینگی به گونه ای طراحی شده اند که معامله ها را اجرا، قیمت را طبق فرمول یک محصول ثابت حفظ می کند و این تضمینی است که ارزش هر ذخیره ثابت بماند حتی زمانی که نسبت دارایی ها تغییر کند. تراکنش های خرید قیمت دارایی های خریداری شده را نسبت به دارایی های فروخته شده افزایش و تراکنش های فروش قیمت دارایی های خریده شده را کاهش می دهند.
معایب استخر های نقدینگی
با وجود این که استخر های نقدینگی مزایای زیادی دارند و به آن ها اشاره شد اما استخر های نقدینگی خالی از عیب نبوده و مشکلاتی را به همراه دارد. استخر های نقدینگی بیشترین کارایی را زمانی دارند که به قیمت بازار به تدریج تغییر کند وگرنه اگر قیمت ها ناگهانی تغییر کنند، استخر ها آسیب می بینند. اگر نقدینگی استخر ها بیش تر از حجم تراکنش ها باشد، کارمزد های دریافتی کاهش پیدا می کند. همان طور که بار های اشاره شد چون این استخر ها به صورت هوشمند کنترل می شوند بنابراین در معرض خطر باگ ها و آسیب پذیری های این قرارداد، قرار می گیرند. حوزه ی دیفای و نقدینگی استخر ها به دلیل این که تکنولوژی نو پایی هستند بنابراین هر گونه خطری می تواند آن ها را تهدید کند از جمله ای این خطرات وجود هکر ها و سوء استفاده ی آن ها از کوچک ترین حفره های امنیتی است.
آربیتراژ و استخر نقدینگی
در این مطلب می خواهیم به نقش آربیتراژ در استخر های نقدینگی برای اجرا شدن به آربیتراژ های اصلی نیاز دارند که بیش ترین آن ها ربات هستند. هدف اصلی از این کار بهره گیری از اختلاف قیمت ها و متعادل کردن بازار است. مثلا اگر قیمت بازار ETH در Coinbase، ۱۰۰ دلار باشد اما ETH در استخر ۱۱۱ دلار باشد، آربیتراژ ها ETH را به این مجموعه فروخته و ۱ دلار سود می کنند. این چرخه زمانی به حالت قبل بر می گردد که کسی ۱ETH به این مجموعه بفروشد.
نکته: اختلاف بین استخر کاربرد استخرهای نقدینگی چیست؟ و بازار به عنوان لغزش شناخته می شود. میزان لغزش به میزان تجارت کاربر نسبت به اندازه یا عمق استخر بستگی دارد. عمق استخر با پارامتر k ثابت اندازه گیری می شود، پس هرچه k بزرگ تر باشد، استخر عمیق تر می شود و احتمال وقوع لغزش نیز کم تر می شود.
استخر نقدینگی (Liquidity Pool) و کاربرد آن در کاربرد استخرهای نقدینگی چیست؟ دیفای
استخر نقدینگی (Liquidity Pool) یکی از هستههای اصلی تکنولوژی دیفای است. با کمک استخر های نقدینگی میتوان ترید غیرمتمرکز، وامدهی، تولید محصول و بسیاری کارهای دیگر انجام داد. استخر های نقدینگی با کمک قراردادهای هوشمند مدیریت میشوند. قراردادهای هوشمند در بخشهای مختلف دیفای کاربرد دارند و عملیاتها را تسهیل میکنند.
دریافت ۳۰,۰۰۰ شیبا رایگان
استخر نقدینگی (Liquidity Pool) چیست؟
استخر نقدینگی مجموعه وجوهی است که در یک قرارداد هوشمند قفل شده است. استخرهای نقدینگی برای تسهیل تجارت غیرمتمرکز، وامدهی و بسیاری از کاربردهای دیگر مورد استفاده قرار میگیرند.
کاربرانی که ارائهدهندگان نقدینگی هستند LP نامیده میشوند. آنها مقداری مساوی از دو توکن را وارد یک استخر میکنند و عامل ایجاد بازار هستند. این افراد از کارمزد معاملههایی که در استخری ایجاد کاربرد استخرهای نقدینگی چیست؟ کردهاند درآمد کسب میکنند. این درآمد متناسب با سهم آنها از کل نقدینگی موجود در استخر است.
یکی از اولین پروتکلهایی که از استخر های نقدینگی استفاده کرد Bancor بود؛ اما این مفهوم بعد از مشهور شدن یونی سواپ بیشتر مورد توجه قرار گرفت. صرافیهای معروف دیگری نیز هستند که از استخرهای نقدینگی در اتریوم استفاده میکنند؛ مثل: SushiSwap، Curve و Balancer. استخرهای نقدینگی در بلاکچین اتریوم توکنهای ERC-20 هستند. روی زنجیره هوشمند بایننس هم استخر نقدینگی پنکیک سواپ، BakerySwap و BurgerSwap وجود دارد.، این استخرها توکنهای BEP-20 را نگه میدارند.
استخرهای نقدینگی چگونه کار میکند؟
بازارسازان خودکار (Automated market makers) نوآوری بسیار مهمی هستند. این بازارسازهای خودکار امکان معامله کردن درون زنجیرهای و بدون نیاز به دفترچه سفارش را فراهم کاربرد استخرهای نقدینگی چیست؟ میکنند. به بازارسازهای خودکار به اختصار AMM میگویند.
از آنجا که برای انجام معامله به هیچ یک از طرفین به طور مستقیم احتیاج نیست، تریدرها موقعیتهای معاملاتی باز میکنند و در دفتر سفارشات صرافی این معاملهها ثبت میشود.
یک صرافی همتا به همتا (Peer to Peer) را در نظر بگیرید که در آن خریداران و فروشندگان از طریق لیست سفارشها مستقیماً به یگدیگر متصل میشوند. بهعنوان مثال در صرافی غیرمتمرکز بایننس (Binance (DEX معاملهها به صورت همتا به همتا است و معاملهها بین کاربران انجام میشود و داراییها مستقیماً بین کیف پول کاربران جابهجا میشود.
اما معامله با استفاده از بازارساز خودکار (AMM) متفاوت است. در AMM معاملهها به صورت peer-to-contract است. همانطور که گفتیم، استخر نقدینگی مجموعهای از داراییها است که در یک قرار داد هوشمند واریز میشود. هنگام انجام معامله در یک بازارساز خودکار AMM مانند معاملههای سنتی طرف مقابلی وجود ندارد، بلکه ترید در مقابل نقدینگی موجود در استخر انجام میشود. یعنی لازم نیست که در لحظه خرید حتماً یک فروشنده وجود داشته باشد تا معامله انجام شود؛ همین که استخر موجودی داشته باشد کافی است.
اگر شما بخواهید جدیدترین کوینها را در یونی سواپ بخرید، هیچ خریداری به صورت سنتی در طرف مقابل شما وجود ندارد. به جای آن عملیات شما با استفاده از الگوریتمهایی که استخر را مدیریت میکنند انجام میشود. قیمتگذاری هم توسط این الگوریتمها انجام میشود.
کاربرد استخرهای نقدینگی چیست؟
تاکنون ما بیشتر در مورد AMMها بحث کردیم که محبوبترین کاربرد استخرهای نقدینگی است. با این حال، همانطور که گفتیم، جمع کردن نقدینگی یک مفهوم کاملاً ساده است؛ بنابراین میتوان از آن به روشهای مختلف استفاده کرد.
یکی از این کاربردها، تولید محصول یا استخراج نقدینگی است. استخرهای نقدینگی اساس پلتفرمهای خودکار تولید محصول مثل yEarn هستند؛ جایی که کاربران وجوه خود را به استخرهایی اضافه میکنند که سپس برای تولید محصول استفاده میشوند.
توزیع توکنهای جدید در دست افراد مناسب، یک چالش دشوار برای پروژههای ارز دیجیتال است. استخراج نقدینگی یکی از موفقیتآمیزترین روشها برای حل این مسئله بوده است. اساساً، توکنها به صورت الگوریتمی بین کاربرانی توزیع میشوند که توکنهای خود را در یک گروه نقدینگی قرار میدهند. سپس، توکنهای تازه ضرب شده متناسب با سهم هر کاربر از استخر بین کاربران توزیع میشود.
حتی میتوانید توکنهایی از سایر استخرهای نقدینگی داشته باشید که توکن استخر نامیده میشوند. به عنوان مثال، اگر نقدینگی خود را در یونی سواپ قرار دهید یا وجوهی را به Compound قرض دهید، توکنهایی دریافت میکنید که نشاندهنده سهم شما در آن استخر است. شاید بتوانید آن توکنها را در یک استخر دیگر واریز کنید و سپس پس بگیرید.
یکی دیگر از کاربردهای جالب توجه استخرهای نقدینگی، استفاده از Tranche است. این مفهوم از علم اقتصاد سنتی گرفته شده است که شامل تقسیم محصولات مالی بر اساس ریسک و بازده آنها است.
ریسکهای استخر نقدینگی
اگر نقدینگی خود را در یک بازارساز خودکار AMM قرار دهید، باید از ریسکها و مفهومی به نام ضرر ناگهانی مطلع باشید.
نکته دیگری که باید به خاطر بسپارید ریسک قرارداد هوشمند است. وقتی وجوه خود را در یک استخر نقدینگی واریز میکنید، قردادهای هوشمند در استخر قرار دارند. درست است که از نظر تکنیکی هیچ واسطهای به موجودی شما دسترسی ندارد اما اگر در قراردادهای هوشمند اشکال یا باگی وجود داشته باشد یا قراردادها با نوعی سوءاستفاده طراحی شده باشند، ممکن است تمام موجودی شما از بین برود.
همچنین باید مراقب پروژههایی که توسعهدهندگان اجازه تغییر قوانین حاکم بر استخر را دارند، باشید. گاهی، توسعهدهندگان دسترسی مدیریتی یا برخی از دسترسیهای ممتاز دیگر را در کد قرارداد هوشمند دارند. این دسترسیها میتواند آنها را قادر به انجام کارهای مخرب مانند کنترل منابع مالی در استخر کند.
سخن پایانی
استخر های نقدینگی یکی از تکنولوژیهای بنیادی موجود در اکوسیستم فعلی دیفای است. استخرهای نقدینگی بخشی اساسی از بازارسازی خودکار (AMM)، پروتکلهای وامگیری، بیمه و بازیهای بلاکچینی هستند. در Liquidity Pool ها وجوه دیجیتالی به صورت جفت ارز ذخیره میشود. معاملهها در استخر های نقدینگی به صورت سنتی انجام نمیشود که نیاز به خریدار و فروشنده داشته باشد، بلکه شما میتوانید به صورت انفرادی خریدار یا فروشنده باشید. البته کاربرد استخرهای نقدینگی چیست؟ باید استخر نقدینگی داشته باشد و معاملهها به صورت الگوریتمی انجام میشود.
قراردادهای هوشمند در استخرهای نقدینگی، خرید و فروشها و میزان دارایی را مدیریت میکنند. اما قرار دادن دارایی خود در این استخرها میتواند با ریسک بسیار همراه باشد. ممکن است در اثر وجود باگ در یک قرارداد هوشمند یا دستکاری عامدانه در قوانین استخر، کل دارایی خود را از دست بدهید.
استخر نقدینگی (liquidity pool) چیست و چگونه کار می کند؟
دنیای کریپتوکارنسی فقط به ارزهای دیجیتال محدود نمیشود. در حقیقت فناوری بلاکچین و رونق امور مالی غیرمتمرکز(DeFi) پنجرهای به دنیای نوآوری را به روی ما گشودهاست. یکی از این نوآوریها استخر نقدینگی(liquidity pool) است. اما استخر نقدینگی چیست و به چه کار ما میآید؟
در این مقاله از «اکس نوین» تصمیم داریم تا تمامی مفاهیم استخر نقدینگی را به سادهترین شکل برای شما بازگو کنیم. با ما همراه باشید!
مطالبی که در این مقاله خواهید خواند:
مقدمه؛ آنچه پیش از شروع تعریف استخر نقدینگی باید بدانید
امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) انقلابی در فعالیتهای بلاکچینی بوجود آوردهاست به طوری که حجم معاملات صرافیهای غیرمتمرکز گام به گام با صرافیهای متمرکزی چون بایننس بالا میرود.
بر اساس دادههای defipulse، در زمان نگارش این مقاله، بیش از 38 میلیارد دلار در پروتکلهای دیفای قفل شدهاست و این اکوسیستم همچنان با انواع جدیدی از محصولات و خدمات به رشد خود ادامه میدهد.
اما پشت پرده این پیشرفت چیست؟ یکی از فناوریهای اصلی پشت و پرده خدمات دیفای، استخر نقدینگی(liquidity pool) است.
استخر نقدینگی (liquidity pool) چیست؟
استخر نقدینگی در اصل مجموعه وجوهی است که در یک قرارداد هوشمند قفل شدهاست. از استخرهای نقدینگی در خدمات متعددی از جمله تسهیل ترید غیرمتمرکز، وامدهی و بسیاری از فعالیتهای دیگر استفاده میشود که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
استخرهای نقدینگی در اصل پایه و اساس بسیاری از صرافیهای غیرمتمرکز مانند یونی سواپ(Uniswap) هستند. کاربرانی که این نقدینگی را تهیه میکنند، مقدار مساوی از دو توکن را در یک جایی به نام استخر قرار میدهند و یک بازار بوجود میآورند.
اما هدف این کاربران از تهیه نقدینگی چیست؟
از قدیم گفتهاند، هیچ گربهای محض رضای خدا موش نمیگیرد! به ازای هر تراکنشی که در صرافیهای غیرمتمرکز صورت میگیرد، به این کاربران متناسب با سهمشان از کل میزان نقدینگی، کارمزد تعلق میگیرند.
به عبارتی سود این کاربران در کارمزد تراکنشهایی است که با نقدینگی که آنها بوجود آوردهاند انجام میشود.
یکی از اولین پروتکلهایی که از استخرهای نقدینگی استفاده کرد، پروتکل Bancor بود. اما استخر نقدینگی با Bancor آنچنان مورد توجه قرار نگرفت. در حقیقت، Uniswap، اولین صرافی غیرمتمرکزی بود که توانست استخر نقدینگی را آنطور که باید و شاید به توجه کاربران برساند.
از دیگر صرافیهای غیرمتمرکزی که بر بستر بلاکچین اتریوم از استخرهای نقدینگی استفاده میکنند میتوان به سوشی سواپ (SushiSwap)، کرو (Curve) و بالانسر (Balancer) اشاره کرد.
اما آیا تمامی صرافیهای غیر متمرکز از استخر نقدینگی استفاده میکنند؟ خیر!
در حال حاضر دو نوع صرافی غیرمتمرکز بر بلاکچین اتریوم وجود دارد. نوع اول کاربرد استخرهای نقدینگی چیست؟ صرافیهای غیرمتمرکزی هستند که از دفتر سفارش (OrderBook) استفاده میکنند. نوع دیگر همان صرافیهای غیرمتمرکزی هستند که از استخر نقدینگی استفاده میکنند.
بیایید تفاوتهای میان استخر نقدینگی و دفتر سفارشات را با هم بررسی کنیم.
استخر نقدینگی در برابر دفتر سفارشات
برای درک بهتر استخر نقدینگی، اجازه دهید در ابتدا بخش اساسی تجارت الکترونیک یعنی دفتر سفارشات را بررسی کنیم. به زبان ساده، دفتر سفارشات، مجموعه از سفارشات یک بازار معین است.
سیستمی که سفارشات را منطبق به یکدیگر وصل میکند، موتور انطباق (matching engine) نامیده میشود. در حقیقت دفتر سفارشات و موتور انطباق، بخش اصلی هر صرافی غیرمتمرکز را تشکیل میدهد. مدل دفتر سفارشات امکان ایجاد بازارهای پیچیده مالی را برای ما فراهم میکند.
صرافیهایی که از دفتر سفارش استفاده میکنند، برای انجام معاملات متکی به یک سیستم پیشنهاد و درخواست هستند. موتور انطباق صرافیها خریدار و فروشنده را به متصل میکند و ترید انجام خواهد شد.
در جاهایی که نقدینگی بالاست، مدل دفتر سفارشات بسیار مناسب است. اما در صورتی که معاملهای نقدینگی پایینی داشتهباشد، این نوع سیستم به مشکل بر خواهد خورد. در این صورت، این سفارشات، با نوسانات بزرگ و غیر عادی رو به رو میشوند که آنها را از پذیرش عموم باز میدارد.
استخر نقدینگی برای حل این مشکل به وجود آمدهاست. در حقیقت استخر نقدینگی اینجاست تا با استفاده از قراردادهای هوشمند، وابستگی توکنها به حجم ترید را از بین ببرد و مشکل نقدینگی را برطرف کند.
استخرهای نقدینگی چگونه کار می کنند؟
بازارسازهای خودکار (AMM) به نظر میرسد که قوانین بازی را تغییر دادهاند. به وسیله این نوآوری چشمگیر، امکان انجام تراکنشهای درون زنجیرهای بدون نیاز به دفتر سفارش فراهم شد.
یک صرافی همتا به همتا (peer-to-peer) با مدل دفتر سفارشات را در نظر بگیرید. در این صرافی، خریداران و فروشندگان توسط مکانیسم دفتر سفارشات به یکدیگر متصل میشوند.
در طرف دیگر اما، خرید و فروش با استفاده از بازارسازهای خودکار متفاوت و به صورت کاربر با قرارداد (peer-to-contract) انجام میشود.
همانطور که بالاتر اشاره کردیم، استخر نقدینگی مجموعهای وجوه است که در یک قرارداد هوشمند توسط یک سری افراد به وجود میآید. هنگام کار با بازارسازهای خودکار، مانند خرید سنتی، نیازی به وجود طرف مقابل نیست.
در حقیقت شما ترید خود را در برابر نقدینگی موجود در استخر نقدینگی انجام میدهید. برای مثال، در صورتی که شخصی بخواهد توکنی خریداری کند، در آن لحظه نیازی به وجود فروشنده نیست. در عوض باید نقدینگی کافی وجود داشتهباشد.
برای مثال، هنگام خرید یک کوین در یونی سواپ، فعالیت شما توسط الگوریتمی کنترل میشود که بر فعالیتهای استخر استخراج حاکم است. علاوه بر این، قیمتگذاری نیز بر اساس این الگوریتم تعیین میشود.
استخرهای نقدینگی برای چه مواردی استفاده می شوند؟
عمده صحبت ما تاکنون در رابطه با بازارسازهای خودکار بودهاست. بازار سازهای خودکار، محبوبترین مدل استفاده از اسنخرهای نقدینگی است. با این حال، فراهم کردن نقدینگی یک مفهوم ساده است و میتوان از آن در موارد متعددی استفاده کرد.
یکی از این موارد، ییلد فارمینگ یا استخراج نقدینگی است. استخرهای استخراج، اساس کار پلتفرمهای کشت سود مانند یرن فایننس (Yearn.Finance) هستند. در این پلتفرمها کاربران برای کسب سود بیشتر، وجوه خود را به استخرهای استخراج واریز میکنند.
توزیع توکنهای جدید به دست افراد مناسب یکی از مشکلات بزرگ پروژههای کریپتو است. استخراج نقدینگی یکی از موفقیتآمیزترین رویکردها در برابر این مشکل بودهاست.
در این روش توکنها به صورت الگوریتمی بین کاربرانی که توکنهای خود را در استخرهای نقدینگی گذاشتهاند و متناسب با سهم آنها از نقدینگی توزیع میشود.
وقتی که شما برای پلتفرمهایی مانند یونی سواپ یا کامپاند (Compound) نقدینگی فراهم میکنید، به شما توکن داده میشود که نشاندهنده سهم شما در آن مجموعه است.
جالب اینجاست که شما میتوانید این توکنها را در سایر استخرهای نقدینگی سپردهگذاری کنید و سود کسب کنید.
یکی دیگر از موارد استفاده از استخرهای نقدینگی، بیمهها در برابر ریسک قراردادهای هوشمند است. بسیاری از این پلتفرمهای بیمه از طریق استخرهای نقدینگی اجرا میشوند.
کاربرد استخرهای استخراج کم نیستند و در این مقاله تنها به چند مورد از آنها اشاره کردیم.
مزایا و معایب استخرهای نقدینگی
استخرهای نقدینگی دارای مزایای زیادی هستند و میتوانند یکی از بهترین گزینهها برای سرمایه گذاری باشند اما این استخرها ریسکهایی نیز دارند.
اگر قصد تأمین نقدینگی یک بازارساز خودکار را دارید، باید با مفهوم ضرر ناپایدار (impermanent loss) آشنا شوید. در حقیقت، هنگامی که نقدینگی برای یک بازارساز خودکار فراهم میشود، امکان کم شدن ارزش دارایی شما وجود خواهد داشت.
این ضرر گاهی اوقات میتواند کوچک و بسیار ناچیز باشد و گاهی اوقات ممکن است بسیار زیاد باشد.
خطر دیگری که وجود دارد، مربوط به قراردادهای هوشمند است. شما وجوه خود را به قراردادهای هوشمند واریز میکنید. در صورت هرگونه سوء استفاده یا نادرست بودن قرارداد هوشمند، ممکن است سرمایهتان از بین برود.
علاوه بر این، اگر قصد واریز وجوه خود به استخرهای نقدینگی را دارید، در مورد پروژههایی ک توسعه دهندگان اجازه تغییر قوانین حاکم بر استخر را دارند کاملآ مراقب باشید.
گاهی اوقات توسعهدهندگان میتوانند با استفاده از برخی دسترسیهای خاص که در کد قرارداد هوشمند وجود دارد، دست به فعالیتهای مخرب بزنند.
در کل میتوان گفت که دیفای و اموری مانند استخرهای نقدینگی، فناوریهای نو ظهوری هستند که تا بلوغ نهایی هنوز فاصله زیادی دارند بنابراین در حال حاضر هر اتفاقی ممکن است برای آنها بیافتد.
جمع بندی استخر نقدینگی
استخرهای نقدینگی(liquidity pool)، یکی از اصلیترین فناوریهای اکوسیستم امور مالی غیرمتمرکز یا دیفای است. این استخرها پایه و اساس بسیاری از خدمات مانند ترید غیرمتمرکز، وام دهی، ییلد فارمینگ و … هستند.
صرافیهای غیرمتمرکز با دو مکانیسم دفاتر سفارش و استخرهای نقدینگی کارها را انجام میدهند. زمانی که نقدینگی کافی وجود داشتهباشد دفاتر سفارش میتوانند بسیار خوب عمل کنند اما در صورت کاهش نقدینگی، این مکانیسم برای کاربران مشکلساز خواهد شد.
استخرهای نقدینگی در حقیقت برای برطرف کردن مشکلات ناشی از دفاتر سفارش در هنگام نقدینگی پایین پدید آمدهاند و با استفاده از قراردادهای هوشمند، وابستگی توکنها به حجم ترید را از بین میبرند و مشکل نقدینگی را برطرف میکنند.
در آخر باید گفت که استخرهای نقدینگی همانند سایر خدمات حوزه دیفای، هنوز در ابتدای راه قرار دارند و در ادامه احتمالاً از آنها بیشتر خواهیم شنید.
سؤالات متداول
استخر نقدینگی(liquidity pool) مجموعه وجوهی است که در یک قرارداد هوشمند قفل شده، هر کاربر می تواند سرمایه خود را به جای نگهداری در کیف پول، به استخرهای نقدینگی بریزد و سود دریافت کند!
بله! به ازای هر تراکنش، کاربران متناسب با سهمشان از کل میزان نقدینگی، کارمزد دریافت میکنند.
استخر نقدینگی Liquidity Pool چیست و چه کاربردی دارد؟
اولین چیزی که بخوام بگم تا موضوع براتون جا بیفته اینکه یک استخر پر از پول رو تصور کنید!حالا شیرجه بزنید داخلش، این یعنی استخر نقدینگی Liquidity Pool . این مقاله تماما درباره استخر نقدینگی می باشد. اینکه اصلا چی هستن؟ چه کاربردی دارند و آیندشون قراره چطوری رقم بخوره.
براتون سوال نشده چه چیزی پروژه های دیفای رو سرپا نگه داشته؟ سوال نشده چه چیزی صرافی های غیرمتمرکز رو سرپا نگه داشته؟ تمام این حوزه هایی که با پول سر و کار دارند باید با یک فضایی در ارتباط باشند که پول اونجا ذخیره بشه اما اون فضا کجاست؟
آنچه در این مقاله میخوانید
استخر نقدینگی Liquidity Pool چیست؟
استخر نقدینگی Liquidity Pool قلب تپنده صنعت دیفای DeFI, صنعت Yield Farming و حتی صرافی های غیرمتمرکزه. وقتی صحبت از قلب می کنیم یعنی اگه استخرهای نقدینگی نباشند تمام این پروژه ها با مرگ روبه رو میشن.
استخر نقدینگی جاییه که تمام افراد می تونند در اون پول بریزند. هر کس از هرکجای دنیا می تونه در این فضای مجازی پولشو به اصطلاح استیک کنه. و باعث بشه چرخ اقتصادی ۳ یا حتی ۴ تا صنعت بچرخه.
اما فاییده استخرهای نقدینگی چیه؟
خب طبیعتا تا سودی نباشه افراد پولشونو داخل یک فضای مجازی که ریسک هم داره قرار نمیدن.
تمام صنایعی که نام بردیم به اشخاصی که نقدینگی استخرهاشونو تامین می کنند پاداش می دهند. البته این اشخاص متناسب با سهم خودشون از استخر سود دریافت می کنند یعنی هرچی بیشتر یا کمتر استخر نقدینگی رو شارژ کنید سود شما هم به نسبت بیشتر یا کمتر میشه.
خب تا به اینجای کار متوجه شدیم که اشخاصی که نقدینگی استخرهای نقدینگی رو قراهم می کنند سود کسب می کنند و این سود برحسب درصد و مقدار دارایی که وارد استخر کردند محاسبه میشه.
اما اینکار چه فاییده ای برای صنایع دیفای DeFI, صرافی های غیرمتمرکز و ییلد فارمینگ داره؟
استخر نقدینگی در دیفای چیست؟
استخرهای نقدینگی (liquidity pool) یکی از فناوریهای بنیادین حال حاضر در اکوسیستم فعلی امور مالی غیرمتمرکز (Decentralized Finance) یا بهاختصار دیفای (دیفای) هستند. استخر نقدینگی در دیفای یکی از بخشهای اساسی بازارسازهای خودکار (AMM)، پروتکلهای وامدهی، کِشت سود (yield farming)، داراییهای سینتتیک (مصنوعی)، بیمه مبتنی بر بلاک چین، بازیهای مبتنی بر بلاک چین و بسیاری دیگر از موارد محسوب میشود. استخر نقدینگی اساساً مرکزی برای جمعآوری داراییهای دیجیتال است. در ادامه به کاربردهای استخر نقدینگی در حوزه دیفای میپردازیم.
دیفای اساس بسیاری از فعالیتهای درونزنجیرهای مبتنی بر بلاک چین است. در حال حاضر، حجم معاملاتی صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) بهشکل معنیداری در حال رقابت با حجم معاملاتی صرافیهای متمرکز ارز دیجیتال است. طبق گزارشهای آخر سال 2020، بیش از 15 میلیارد دلار ارزش قفلشده در پروتکلهای دیفای وجود دارد.
این اکوسیستم همراه با انواع جدیدی از محصولات بهسرعت در حال گسترش است و یکی از عوامل چنین توسعه گستردهای وجود استخرهای نقدینگی است.
استخر نقدینگی چیست؟
استخر نقدینگی مجموعهای از داراییهای قفلشده در یک قرارداد هوشمند (smart contract) است. این استخرها برای تسهیل معاملات غیرمتمرکز، فرآیند وامدهی و بسیاری از کاربردهای دیگر مورد استفاده قرار میگیرند.
استخرهای نقدینگی ستون اصلی بسیاری از صرافیهای غیرمتمرکز مانند یونی سواپ (Uniswap) هستند. کاربرانی که تحتعنوان ارائهدهندگان نقدینگی (liquidity provider) یا بهاختصار LP شناخته میشوند، بهمنظور کمک به ایجاد بازار، ارزشی مساوی از دو توکن در اختیار استخر قرار میدهند. آنها در ازای تأمین نقدینگی، از کارمزد معاملاتی که در استخر انجام میشود، متناسب با سهم خود از نقدینگی کل بهرهمند میشوند.
تأمینکنندگان نقدینگی سهمی از نقدینگی کل بازار دریافت میکنند.
از آنجا که هرکسی میتواند تأمینکننده نقدینگی باشد، بازارسازهای خودکار بازار را دسترسپذیرتر کردهاند.
یکی از اولین پروتکلهایی که از استخرهای نقدینگی استفاده کرد پروتکل بانکور (Bancor) بود؛ اما این مفهوم با محبوبیت یونی سواپ مورد توجه بیشتری قرار گرفت. سوشی سواپ (SushiSwap)، کِرو (Curve) و بلنسر (Balancer) برخی دیگر از صرافیهای معروفی هستند که از استخرهای نقدینگی در پلتفرم اتریوم استفاده میکنند. استخرهای نقدینگی در این پلتفرمها توکنهای ERC-20 ارائه میدهند.
همچنین، زنجیره هوشمند بایننس (Binance Smart Chain) نیز دارای پلتفرمهای مشابهی همچون پنکیک سواپ (PancakeSwap)، بیکری سواپ (BakerySwap) و برگرسواپ (BurgerSwap) است که از توکنهای BEP-20 پشتیبانی میکنند.
بازارسازهای خودکار بازار را دسترسپذیرتر کردهاند.
استخر نقدینگی در مقابل دفتر سفارش
برای درک تفاوت استخرهای نقدینگی، بهتر است به اساسیترین پایه معاملات الکترونیکی نگاهی داشته باشیم: دفتر سفارش (order book). به زبان ساده، دفتر سفارش مجموعهای از سفارشهای فعلاً باز برای بازاری مشخص است.
سیستمی که سفارشها را با یکدیگر منطبق میکند، موتور انطباق (matching engine) نام دارد. موتور انطباق و دفتر سفارش دو هسته مرکزی هر صرافی متمرکزی (CEX) هستند. این مدل به ایجاد صرافیهای کارآمد و بازارهای مالی پیچیده کمک میکند.
با این حال، معاملات دیفای شامل انجام معاملات درونزنجیرهای بدون واسطهای مرکزی برای نگهداری داراییها است. این امر مشکلاتی در ایجاد دفتر سفارش بهوجود میآورد. زیرا، هر تعامل با دفتر سفارش به کارمزد گس نیاز دارد که انجام معاملات را بسیار گرانتر میکند.
همچنین، این امر باعث میشود کار بازارسازها، یعنی معاملهگرانی که برای جفتارزهای معاملاتی نقدینگی فراهم میکنند، بسیار پرهزینه تمام شود. مهمتر از همه، اکثر بلاک چینها نمیتوانند از پس توان عملیاتی مورد نیاز برای معامله میلیاردها دلار بربیایند.
این یعنی در بلاک چینی مانند اتریوم، ایجاد صرافی درونزنجیرهای مبتنی بر دفتر سفارش عملاً غیرممکن است. در این حالت، میتوانید از زنجیرههای جانبی یا راهحلهای لایه دوم استفاده کنید که فعلاً در دست توسعه هستند. نکته کلیدی این است که شبکه با شکل فعلی خود قادر به مدیریت توان عملیاتی لازم نیست.
پیش از ادامه بحث، لازم به ذکر است که صرافیهای غیرمتمرکزی وجود دارند که بهراحتی با دفتر سفارش درونزنجیرهای کار میکنند. بهعنوان مثال، صرافی غیرمتمرکز بایننس که روی زنجیره بایننس ساخته شده است، معاملاتی سریع و ارزان ارائه میدهد. نمونه دیگر صرافی غیرمتمرکز پراجکت سروم (Project Serum) است که روی بلاک چین سولانا (Solana) ایجاد شده است.
با این همه، از آنجا که بسیاری از داراییهای موجود در فضای ارزهای دیجیتال روی بلاک چین اتریوم ایجاد میشوند، نمیتوانید آنها را در شبکههای دیگر معامله کنید، مگر اینکه از نوعی رابط بینزنجیرهای استفاده کنید.
استخر نقدینگی چگونه کار میکند؟
بازارسازهای خودکار معادلات این بازی را تغییر دادهاند. آنها نوآوریهای قابلتوجهی هستند که امکان انجام معاملات درونزنجیرهای را بدون نیاز به دفتر سفارش فراهم میکنند.
از آنجا که برای انجام معاملات به هیچ یک از طرفین بهطور مستقیم احتیاج نیست، معاملهگران میتوانند در مورد اتخاذ موقعیتهای معاملاتی مختلفی برای جفتارزهایی تصمیمگیری کنند که در صرافیهای مبتنی بر دفتر سفارش، نقدینگی بسیار کمی دارند.
میتوانید صرافی همتابههمتا و مبتنی بر دفتر سفارشی را در نظر بگیرید که در آن، فروشندگان و خریداران بهواسطه دفتر سفارش به یکدیگر مرتبط میشوند. بهعنوان مثال، معاملهگری در بایننس دِکس (Binance DEX) همتابههمتا است، زیرا معاملات بهطور مستقیم بین کیف پولهای کاربران انجام میشوند.
معاملهگری با استفاده از بازارساز خودکار اندکی متفاوت است. در این حالت، میتوانید معاملهگری مبتنی بر بازارساز خودکار را درقالب همتا به قرارداد (peer-to-contract) در نظر بگیرید.
همانطور که اشاره کردیم، استخر نقدینگی مجموعهای از داراییها در یک قرارداد هوشمند است که توسط ارائهدهندگان نقدینگی واریز میشوند. بنابراین، هنگام انجام معامله بهواسطه بازارسازهای خودکار، طرف مقابل بهمعنای سنتی ندارید.
در عوض، معامله خود را در مقابل نقدینگی جفتارز مورد نظر انجام میدهید. درواقع، خریداران در لحظه انجام معامله نیازی به فروشنده ندارند، بلکه نقدینگی کافی در استخر برای انجام معامله کفایت میکند.
در استخر نقدینگی احتیاجی به فروشنده یا خریدار در معنای سنتی ندارید، بلکه نقدینگی استخر برای انجام معاملات کافی است.
بهعنوان مثال، هنگامی که قصد دارید کوینی در پلتفرم یونی سواپ بخرید، طرف مقابل معامله شما یک فروشنده بهمعنای سنتی آن نیست. بلکه، فعالیت شما توسط الگوریتمی کنترل میشود که بر آنچه در استخر اتفاق میافتد، نظارت دارد. علاوه بر این، قیمت نیز توسط این الگوریتم و براساس معاملات انجامشده در استخر تعیین میشود.
در استخرهای نقدینگی، هر فردی میتواند تأمینکننده نقدینگی باشد، بنابراین هر فردی میتواند بهنوعی طرف مقابل شما تلقی شود. با این حال، تعامل با قرارداد حاکم بر استخر نقدینگی، مانند مدل تعامل با دفتر سفارش نیست.
استخر کاربرد استخرهای نقدینگی چیست؟ نقدینگی چه کاربردهایی دارد؟
تابهاینجا، ما بیشتر در مورد بازارسازهای خودکار بحث کردیم که محبوبترین کاربرد استخرهای نقدینگی هستند. با این حال، استخرهای نقدینگی موارد استفاده متنوعتری دارند.
یکی از این موارد استفاده، کشت سود یا استخراج نقدینگی (liquidity mining) است. استخرهای نقدینگی اساس پلتفرمهای خودکار تولید سود مثل یِرن فایننس (Yearn Finance) هستند، جاییکه کاربران داراییهای خود را به استخر اضافه و سپس از آن برای تولید سود استفاده میکنند.
توزیع توکنهای جدید در دست افراد شایسته مشکل بسیار دشواری برای پروژههای ارز دیجیتال است. استخراج نقدینگی یکی از موفقیتآمیزترین موارد استفاده از استخرهای نقدینگی بوده است. اساساً توکنها بهصورت الگوریتمی بین کاربرانی توزیع میشوند که توکنهای خود را به یک استخر نقدینگی واریز میکنند. سپس، توکنهای تازهایجادشده متناسب با سهم هر کاربر از استخر به حساب او ارسال میشوند.
در خاطر داشته باشید که این توکنها ممکن است از سایر استخرهای نقدینگی تحت عنوان توکنهای استخر (pool tokens) گرفته شده باشند. بهعنوان مثال، اگر در پلتفرم یونی سواپ یا صندوقهای وامدهی پلتفرم کامپاند (Compound) نقدینگی فراهم کنید، توکنهایی دریافت خواهید کرد که نشاندهنده سهم شما در استخر هستند. همچنین، ممکن است این توکنها را به یک استخر دیگر واریز و سود دریافت کنید. این زنجیرهها با ادغام پروتکلها ممکن است بسیار پیچیده شوند.
یکی از مهمترین کاربردهای استخرهای نقدینگی کِشت سود است.
علاوه بر این، تسهیل فرآیندهای مربوط به حاکمیت (governance) نیز میتواند کاربرد دیگری باشد. در برخی موارد، برای اجراییشدن یک پیشنهاد رسمی حاکمیتی، رأی بسیاری باید جمع شود. اگر بهجای این کار، داراییها در استخری جمع شوند، شرکتکنندگان میتوانند به پشتوانه هدفی از پروتکل که مهم به نظر میرسد با یکدیگر رقابت کنند.
در حال حاضر، یکی دیگر از بخشهای نوظهور در حوزه دیفای، بیمه در مقابل خطر قراردادهای هوشمند است. این ویژگی نیز با کمک استخرهای نقدینگی پیادهسازی میشود.
یکی دیگر از کاربردهای جالب استخرهای نقدینگی استفاده از ترانشه وام (tranche) است، مفهومی که از امور مالی سنتی گرفته شده است و شامل تقسیم محصولات مالی بر اساس ریسک و بازده آنها میشود. این محصولات به تأمینکنندگان نقدینگی اجازه میدهد تا میزان ریسک و بازده پروفایل خود را سفارشیسازی کنند.
ایجاد داراییهای مصنوعی (synthetic assets) در بلاک چین نیز به استخرهای نقدینگی وابسته است. با اضافهکردن مقداری وثیقه به استخر نقدینگی و اتصال آن به یک اوراکل معتبر میتوانید توکنی مصنوعی داشته باشید که به دارایی مطلوب شما وابسته باشد. البته، این کار در عمل اندکی پیچیدهتر است؛ اما ایده سادهای دارد.
به غیر از آنچه اشاره شد، احتمالاً کاربردهای بیشتری برای استخرهای نقدینگی وجود دارند که هنوز کشف نشدهاند و همه این موارد به هوشمندی توسعهدهندگان دیفای بستگی دارد.
خطرهای استخرهای نقدینگی
اگر تأمینکننده نقدینگی برای یک بازارساز خودکار باشید، احتمالاً با مفهومی بهنام ضرر موقت (impermanent loss) آشنا هستید. بهطور خلاصه هنگامیکه تأمینکننده نقدینگی یک بازارساز خودکار میشوید، ارزش دلاری دارایی شما بهنسبت زمانی که هودل (HODL) میکنید، افت میکند. ضرر موقت گاهی اندک است و گاهی بسیار بزرگ. بنابراین، بهتر است پیش از ورود به استخرهای نقدینگی دوطرفه، در خصوص میزان احتمالی ضرر موقت اطلاعات لازم کسب کنید.
بههنگام مشارکت در استخرهای نقدینگی، مراقب احتمال ضرر موقت باشید!
نکته دیگری که باید به خاطر بسپارید خطرهای مربوط به قرارداد هوشمند است. هنگامیکه داراییهای خود را به یک استخر نقدینگی واریز میکنید، هیچ واسطهای داراییهای شما را در اختیار ندارد؛ بنابراین، میتوانید خود قرارداد هوشمند را امانتدار داراییهای خود بدانید. باید در نظر داشته باشید که اگر باگی در قرارداد هوشمند وجود داشته باشد یا هر نوع سوءاستفادهای از وام بشود، داراییهای شما برای همیشه از بین خواهند رفت.
همچنین، در پروژههایی که توسعهدهندگان آنها مجاز به تغییر قوانین حاکم بر استخر هستند، جانب احتیاط را رعایت کنید. گاهی اوقات، توسعهدهندگان ممکن است یک کلید اصلی یا دسترسیهای ویژه در کد قرارداد هوشمند قرار داده باشند که به آنها بهصورت بالقوه اجازه بدهد اقدامی مخرب، همچون کنترل منابع مالی استخر، انجام دهند.
سخن پایانی
استخر نقدینگی یکی از مهمترین فناوریهای موجود در حوزه دیفای است. این استخرها معاملهگری غیرمتمرکز، وامدهی، تولید بازده و بسیاری موارد دیگر را امکانپذیر میکنند.
در حال حاضر، استخر نقدینگی که اساساً مبتنی بر قراردادهای هوشمند است، راه خود را تقریباً به تمام بخشهای حوزه گشوده است و همچنان به گسترش خود ادامه میدهد.
قصد شروع سرمایهگذاری در بورس را دارید؟ اولین قدم این است که افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاریها انجام دهید:
برای سرمایهگذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه میشود:
دیدگاه شما